houden voor toekomstige presentaties. Het aantal digitale kunstwerken zal in de
toekomst sterk stijgen en naar verwachting ook steeds meer opgenomen worden in
museale collecties en archieven. Digitale kunst is zeer gevoelig voor verval, zowel
hardware als software raken op den duur in onbruik en functioneren niet meer.
Slechts een heel klein deel van de restauratoren wereldwijd heeft enige training op
dit gebied, maar toch ziet een groeiend aantal collectiebeheerders zich belast met het
behoud van deze digitale kunstwerken. Zij worden geacht de conditie van deze kunst
werken te monitoren, conservering protocollen op te zetten en wanneer noodzake
lijk adequaat te handelen. Door geringe opname in collectie en kennis van
conservering en toekomstige presentatie raken deze werken in de vergetelheid, wat
leidt tot hiaten in het oeuvre van een kunstenaar, of zelfs in een gehele periode in de
kunstgeschiedenis. Er bestaan echter wel degelijk oplossingen voor obsolete digitale
kunstwerken, zelfs decennia later. De technische problemen zijn wellicht complex,
maar absoluut niet onoverkomelijk.1
In Nederland ondersteund LIMA musea, collecties, producenten en kunstenaars bij
de conservering, documentatie en digitale duurzaamheid van hun media kunstwer
ken. LIMA biedt kennis en diensten aan aan zowel collecties als kunstenaars en heeft
een domeinspecifieke, digitale repository voor mediakunst, waarin (digitale) media-
kunstwerken uit 30 Nederlandse collecties worden bewaard voor de toekomst.
Conserverings strategieën
Conservering begint bij de aankoop van een werk, en niet pas als degradatie wordt
geconstateerd of het werk niet meer blijkt te functioneren. Documentatie is daarbij
essentieel. Daarvoor documenteren we in het algemeen de significant properties
zoals gebruikelijk bij digitaal behoud en de score zoals gebruikt bij de conservering
van mediakunst. Significant properties zijn essentiële kenmerken van een digitaal
object die in de loop van de tijd behouden moeten blijven zodat het digitale object
toegankelijk en zinvol blijft. Een goed begrip van deze eigenschappen is van cruciaal
belang voor het vaststellen van de beste werkwijze en helpt bij het beantwoorden van
de fundamentele vraag met betrekking tot digitale bewaring: wat te bewaren?2 Het is
belangrijk om de kern en het concept van het werk, de werking ervan en de uiterlijke
kenmerken die daardoor worden bepaald, de intentie van de kunstenaar en haar
standpunt ten opzichte van verandering van het werk, te documenteren zodra het
werk een collectie binnenkomt. Deze documentatie vormt het noodzakelijk referen
tiekader voor toekomstige professionals die belast zijn met het behoud ervan en is
nodig om te kunnen bepalen welke conservering strategie de beste is. De intake van
een kunstwerk is het beste moment om zoveel mogelijk informatie van de kunste
naar te verkrijgen. Hiervoor zijn interview protocollen3 en intakeformulieren4 in
gebruik.
gaby wijers continue in beweging
Er zijn globaal vier conservering strategieën voor digitale kunst die in de afgelopen
jaren uitvoerig zijn beschreven.
OPSLAG: het bewaren van de originele hard- en software.
MIGRATIE het 'updaten' van het werk naar een nieuwe standaard.
EMULATIE: het nabootsen van de originele technische omgeving op een nieuwe
computer.
HERINTERPRETATIE: het steeds opnieuw uitvoeren van het werk (al dan niet
op basis van documentatie).
Welke conservering strategie het meest geschikt is, hangt af van het werk, en kan in
de loop van de tijd veranderen. Belangrijk hierbij is hoe en wanneer het werk
gemaakt is en met welk concept.
Wereldwijd wordt sinds ruim 15 jaar onderzoek gedaan naar de conservering van
digitale kunst. In diverse samenwerkingsverbanden is nationaal en internationaal in
eerste instantie vooral casestudy-based onderzoek gedaan. Het accent lag daarbij op
de ontwikkeling van modellen en strategieën voor conservering en documentatie,
risikoanalyse, destillatie van intentie en de bepaling van de significant properties.
Buitenlandse betrokken partijen daarbij zijn bijvoorbeeld Daniel Langlois
Foundation, MOMA, SF MOMA, ZKM, TATE, Smithsonian Institution, Universiteit
Bern, Solomon R. Guggenheim Museum en PACKED. Binnenlandse partijen zijn
RCE/INCCA (Project Inside Installations/PRACTICS), SBMK en LIMA (Projecten
Born Digital Kunstwerken in Nederland en Transformation Digital Art) en
hoofdstuk 2
1 Nina van Doren en Marleen Wagenaar 'Behoud van digitale kunstwerken grote uitdaging voor collectie
houders. DOCUMENTATIE VORMT EERSTE EN BELANGRIJKSTE STAP' in Project Transformatie Digitale
Kunst (SMBK/LIMA, 2016) p. 33-45 via http://www.sbmk.nl/pubs/detail/id/23 geraadpleegd 11 oktober
2018.
2 https://www.dpconline.org/events/past-events/significant-properties geraadpleegd 11 oktober 2018.
3 Lydia Beerkens et.al. The Artist Interview - for Conservation and Preservation of Contemporary Art.
Guidelines and Practice (Jap Sam Books. RCE, SBMK, UvA, 2012)
4 Aanleverspecificaties voor videokunst en Software Computer-based Art, (LIMA 2016).
106
Afbeelding 1. Rafaël Rozendaal verklaart de werking van zijn sites op
Transformation Digital Art, 2016, foto José Biscaya
107