Continue in beweging
Het beheer en behoud van digitale kunst
Conclusie
In bovenstaande tekst lichtten we aan de hand van vier thema's de belangrijkste
acties toe die Het Nieuwe Instituut en het Vlaams Architectuurinstituut hebben
ondernomen om hun
organisatie en competentieniveau te verhogen met betrekking tot de bewaring en
ontsluiting van digitale archieven.
In retrospectief valt daarbij wellicht het verschil in aanpak en prioriteiten op, die
valt te verklaren door het verschil in opzet van de organisaties. De ambitie van Het
Nieuwe Instituut als grote collectiebeherende instelling was vooreerst gericht op
professionalisering van de organisatie. De verwerving van het archief van bureau
MVRDV zorgde voor veel onderzoeksmateriaal. Vervolgens werd er krachtig ingezet
op de ontwikkeling van een digitaal depot.
Het Vlaams Architectuurinstituut is in vergelijking met Het Nieuwe Instituut een
kleinere instelling die tot 2018 met betrekking tot digitale archieven vooral een
onderzoeks- en expertisefunctie had. De onderzoeken die het VAi deed hadden
daarom vooral kennisverspreiding naar andere archiefbeherende organisaties tot
doel. Het VAi sloot daarbij zoveel mogelijk aan bij bestaande initiatieven, methodes
en denkkaders en testte deze uit op de specificiteit van architectuurarchieven. Nu
het VAi ook een collectiebeherende instelling geworden is, wordt een oplossing voor
een digitaal depot ook voor deze organisatie een prioriteit.
Samenwerking is van groot belang bij het beantwoorden van de opgave.
Samenwerking was er onder meer door de betrokkenheid van het VAi bij de leer
omgeving terwijl Het Nieuwe Instituut belangrijke input gaf in de adviesgroep
van het project.
In dit artikel is duidelijk geworden wat de opgave is waarvoor de instituten zich
geplaatst zien en welke stappen we de afgelopen tien jaar hebben ondernomen.
De opgave die er nog ligt werd nog eens duidelijk op de Internationale Expertmeeting
Archiving Digital Architectural Heritage die Het Nieuwe Instituut maart 2018
organiseerde. Het ligt expliciet in onze bedoeling dat we in de toekomst nauw blijven
samenwerken. Wij gaan er hierbij vanuit dat het verschil in de afgelegde weg en de
verschillende contexten als een grote verrijking kan uitpakken.
Digitale kunst
De aanwezigheid en het gebruik van nieuwe media en techniek in de kunst en
samenleving neemt exponentieel toe maar gaat helaas even snel verloren. En
daarmee ons geheugen aan digitale kunst en een deel van onze culturele geschiede
nis. In onze samenleving, waarin media en techniek een belangrijke rol spelen, is
(toekomstige) beschikbaarheid van dit innovatieve deel van ons cultureel erfgoed,
de digitale kunst, niet vanzelfsprekend. Digitale kunst beweegt zich in een verander
lijk, hoog technologisch veld, een niche met een kleine interdisciplinaire en zeer
internationale community met een grote uitstraling.
Digitale kunst is een verzamelnaam voor videokunst, geluidskunst, media instal
laties, born digital art en bijvoorbeeld online kunstwerken. De hierin gebruikte
analoge, gedigitaliseerde en born digital formaten, dragers, hard- en software zijn
continu onderhevig aan technologische veroudering. Om het functioneren van het
kunstwerk te behouden, is het kunstwerk zelf onherroepelijk aan verandering onder
hevig. Dergelijke veranderingen horen intrinsiek bij dit type kunstwerken. Hierdoor
zijn, in tegenstelling tot traditionele kunstvormen, begrippen als 'authenticiteit' of
'het origineel' minder leidend. Maar wat moet er gebeuren om de levensduur van
een digitaal kunstwerk te verlengen, terwijl de integriteit van het kunstwerk niet ver
loren mag gaan? De werken zijn multimediaal, interactief, worden live gegenereerd
en maken gebruik van meerdere aan elkaar verbonden netwerken. Daarbij vormen ze
niet langer een onveranderlijk eindproduct, maar zijn in toenemende mate diver
gent: ze zijn variabel, vele versies bestaan naast elkaar en kunnen op verschillende
tijdstippen en platformen (online en offline) door verschillende mensen worden
gecompileerd. Het borgen van de toegankelijkheid van dergelijke dynamische digitale
kunstwerken vraagt om de continue opbouw en deling van specifieke kennis en een
gezamenlijke aanpak.
Musea voor hedendaagse kunst worden in toenemende mate geconfronteerd met
digitale kunstwerken. Om de werken blijvend een plek te geven binnen het museum
is een andere benadering nodig dan bij traditionele kunst of digitaal erfgoed. De
Nederlandse musea hebben op dit moment een kleine selectie digitale kunstwerken
in hun collectie opgenomen en hebben nog niet veel ervaring in de omgang met
deze kunstwerken. Het beheer en behoud ervan is deels nog onbekend terrein, terwijl
collecties wel pro-actief moeten opereren en kennis hierover nodig hebben om dit
kwetsbare hedendaagse erfgoed op te kunnen nemen en toegankelijk te kunnen
hoofdstuk 2
104
gaby wijers
105