innovaties daarbinnen, passeerden de revue. Tim Walsh en Stefana Breitwieser
gingen uitgebreid in op de benadering waarvoor het CCA heeft gekozen binnen
het project The Archeology of The Digital en welke resultaten dat voor digital
preservation heeft opgeleverd.8
Bewaarstrategieën bepalen en uittesten
Duurzaam toegankelijk houden betekent in eerste instantie bit preservation.9
Functionele preservering is de volgende uitdaging. Het ontwikkelen van een strategie
voor functionele preservering10 vergt onderzoek, waarbij het belangrijk is te weten
wat de mogelijkheden zijn van migratie- en emulatiestrategieën en hoe ze elkaar aan
kunnen vullen.
In een deelproject van het Vlaams Architectuurinstituut voerde extern onderzoeker
Henk Vanstappen in de loop van 2012 een testcase uit om 2D en 3D CAD-bestanden
te migreren naar meer open formaten. Het onderzoek leverde interessante informa
tie op over de belangrijkste CAD-softwarepakketten, -bibliotheken en -bestands
formaten en potentiële archiveringsformaten. Voor enkele programma's en
formaten stelde Vanstappen een volledige historiek van versies op met een overzicht
van de backward compatibility. Naast deze research werden enkele bestands
migraties als het ware spelenderwijs uitgetest. Hieruit bleek dat een migratiestrategie
problematisch wordt naarmate de complexiteit van de bestanden toeneemt.
Uitwisseling tussen CAD-softwarepakketten bleek op dat moment ook niet bijzon
der goed ondersteund door de softwareleveranciers.11
Het ontbreken van een ideale oplossing impliceert dat er keuzes moeten worden
gemaakt. Deze keuzes worden bepaald door de noden van de 'designated communi
ty', de gebruikersgroepen voor wie we archiveren.
Om deze noden te bepalen doorliep het Vlaams Architectuurinstituut in de periode
van 2014-2016 een vervolgtraject met een gebruikersonderzoek waarbij we zes hoofd
categorieën van gebruikers identificeerden. Door middel van interviews probeerden
we hun noden zo goed mogelijk vast te stellen. Hieruit bleek dat voor onderzoeks
doeleinden de perfecte bewaring van alle eigenschappen van één archiefdocument
in de meerderheid van de gevallen van niet zo'n groot belang was, omdat onder
zoekers informatie meestal halen uit een aggregatie van documenten. Conclusie was
dan ook dat preserveringsacties zich in de eerste plaats dienen te focussen op het
niveau van de aggregatie, en niet op die van het individuele document. Op basis van
deze bevindingen werkten we een generieke archiveringsworkflow uit, die zowel
fysieke overdracht, ordening, beschrijving als archiefpreservatie in scope had.
De testcase hiervoor waren de digitale projectdossiers van ontwerper/architect
Maarten Van Severen.12
Duurzame toegankelijkheid en preserveringsstrategieën hebben veel aandacht
gekregen binnen het professionaliseringstraject van Het Nieuwe Instituut. Binnen
het project inrichting digitaal archief (2017-2019) wordt de preservation policy
uitgewerkt
Aanpak bij de bron
Dat archivarissen niet meer langer passief op de komst van een archief wachten,
maar actief ingrijpen op de werkvloer, is al lang een realiteit die wordt toegepast
binnen overheden of bedrijven. De snelle evoluties door de digitalisering van de
informatiestromen vereisen dit immers. Bovendien zijn de archiefvormers de meest
aangewezen personen om documenten in het archief te contextualiseren en te
beschrijven, iets wat met de vaak complexe architectuurarchieven zeer welkom is.
Er zijn dus veel argumenten om nauwer samen te werken met architecten.
Het Nieuwe Instituut en het Vlaams Architectuurinstituut ontwikkelden hiervoor
verschillende initiatieven, waaronder enquêtes of surveys, waarbij we belangrijke
informatie vergaren over de digitale archieven binnen architectenbureaus.
Het toenmalige NAi deed in 2008 een enquête bij 4 bureaus en het Vlaams
Architectuurinstituut deed dit voor Vlaanderen in 2011 bij 9 bureaus.13
In het kader van het Project inrichting digitaal archief heeft Het Nieuwe Instituut in
2018 opnieuw onderzoek uitgevoerd bij een zestal architectenbureaus. Uit het onder
zoek kwamen de verschillende functies waarvoor software wordt ingezet, en die
eerder in dit artikel beschreven werden, duidelijk naar voren. Software wordt op een
steeds slimmere manier ingezet, het belang van co-design neemt toe en het gebruik
van software wordt vaak bepaald door eisen van projectpartners en door de voor
keuren en knowledge base van zij die binnen het proces samenwerken. De aandacht
voor archiefbeheer is laag. Archieven gebruikt voor PR-doeleinden worden vaak goed
verzorgd en zijn daarom bij verwerving interessant. De aandacht voor een veilige en
vertrouwelijk opslag is doorgaans hoog.
Het onderzoek concludeert dat instellingen de uitdaging het best kunnen beant
woorden door ontwikkelingen te monitoren, te blijven leren van archiefvormers en
hen hulp te bieden bij hun archiefbeheer. Bij verwerving en opname dienen risico's,
zoals incompleetheid, betrouwbaarheid, bruikbaarheid en afhankelijkheden
beoordeeld te worden. Het onderzoek heeft voor HNI de opgave duidelijk gemaakt
ten aanzien van de bureaus en ontwerpers.
De architectengemeenschap betrekken en mee laten denken rond de verwerving van
een digitaal archief creëert betrokkenheid en levert een schat aan informatie op. In
oktober 2015 vond er bij Het Nieuwe Instituut een bijeenkomst plaats in het kader
van de overdracht van het digitale archief van de eerste 400 MVRDV-projecten. Rond
de digitale archieven van MVRDV en Zaha Hadid Architects kwamen vragen aan de
orde als: welke items bewaren architecten en welke items vinden erfgoedorganisaties
hoofdstuk 2
100
wim lowet, frans neggers 10 jaar digitale architectuurarchieven:
een stand van zaken
8 Voor de Archaology of The Digital, zie paragraaf "Kennis Opbouwen". Voor de website van CCA, zie
https: //www.cca.qc.ca/en/ geraadpleegd 11 oktober 2018.
9 Bit preservation houdt in dat maatregelen worden genomen om te verhinderen dat de bitsequentie van een
bestand wijzigt.
10 Functionele preservering houdt in dat maatregelen worden genomen die het behoudt van de eigenschappen
van een digitaal object in de toekomst verzekeren.
11 Henk Vanstappen, Opname en verwerking van born digital objecten uit een architectuurarchief (2013)
https: //www.architectuurarchiefvlaanderen.be/sites/default/files/publicaties/cadarchivering_
rapport_2013_v0_7.pdf geraadpleegd 11 oktober 2018
12 Wim Lowet, Bouwstenen voor de archivering van het digitaal archief Maarten Van Severen, 2016: https:
www.architectuurarchiefvlaanderen.be/sites/default/files/publicaties/mvs_20160907_rapport_v1-3.pdf
13 Zie voor de survey van het VAi: https://www.architectuurarchiefvlaanderen.be/node/23 geraadpleegd 11
oktober 2018. Verslag bureauenquêtes project Digitaal Depot, Frans Neggers, Sanja Lap, NAi, 8-8-2008.
101