Abstract Standard (PAIMAS). Men werkt aan het Data Exchange Protocol for
Interoperability and Preservation (DEPIP) en Data Archive Architecture Description
Document waarin uitwisseling van gegevens en de architectuur van de digitaal
archief systeem nader worden uitgewerkt. Op termijn zullen dit ook ISO-
standaarden worden. Inmiddels zijn de standaarden PAIS en PAIMAS redelijk
ingeburgerd in de wereld van digitale duurzaamheid en worden deze ook door
verschillende collectie beherende instellingen gebruikt in hun praktijk.
Van wie is OAIS?
Hoewel de eerste versie van de OAIS standaard gemaakt werd door een groep vrij
willigers die dit namens CCSDS deden, kan in principe iedereen bijdragen aan de
standaard via de nationale standaardcommissies, gerelateerd aan ISO. In de praktijk
zijn weinig instellingen vertegenwoordigd in hun nationale ISO vertegenwoordiging
(in Nederland is dit NEN14).
Maar net als elke ISO-standaard kent ook de OAIS-standaard een periodieke review
om de 5 jaar. De review van OAIS vindt plaats in een werkgroep van CCSDS (die het
resultaat vervolgens aan ISO 'doorgeeft'). Dit keer (de review van 2017) is gepoogd
het proces transparant te maken, door de inrichting van een website review.oais.org,
waarop wijzigingsvoorstellen ingediend konden worden. Ook binnen de preservati
on community ontstond een initiatief om hieraan bij te dragen en via iPRES15 en
een speciale website16 werd men vanaf 2016 opgeroepen te helpen de standaard te
actualiseren. Uiteindelijk zijn ruim 200 wijzigingen voorgesteld. Op de website zijn
de voorstellen te lezen, als ook de discussie die binnen de CCSDS-werkgroep is
gevoerd en tenslotte de uiteindelijke beslissing die hierover is genomen. De volgende
versie van de OAIS-standaard zal een aantal nieuwe concepten introduceren die
inmiddels in de wereld van digitale duurzaamheid al gemeengoed zijn geworden.
Emulatie heeft sinds de vorige versie van OAIS een grote ontwikkeling doorgemaakt
en dat zal in de standaard te zien moeten zijn. De introductie van het concept van
'Preservation Watch' (ontstaan in het Europese project Planets 2007-201117) is
geaccepteerd als voorstel, net als het voorstel om 'Distributed Preservation
Inner OAIS-Outer OAIS'18 op te nemen.
Door een tijdige voorbereiding en transparantie van het proces kan de standaard
blijven aansluiten bij de actualiteit en de praktijk van de instellingen. Maar de
huidige ontwikkelingen op digitaal gebied gaan zo snel, dat de digitale archieven ze al
nauwelijks kunnen bijhouden. Laat staan dat OAIS op enig moment naadloos aan
kan sluiten bij de werkelijkheid. Wijzigingen in de standaard zullen daarnaast altijd
beperkt blijven omdat men de standaard 'backwards compatible' wil houden en zo
voorkomen dat bestaande implementaties ineens niet meer aan de standaard
voldoen.
Nieuwe ontwikkelingen
Van oudsher is de OAIS-standaard voornamelijk toegepast in de wereld van biblio
theken, archieven, archeologie en ruimtevaart. De toenemende aandacht voor
onderzoek data en het werken met grote datasets in de wetenschap heeft ook daar de
aandacht voor goed databeheer gestimuleerd. Niet alleen beheer van data in het hier
en nu maar ook op de lange termijn, opdat onderzoek gereproduceerd kan worden
en eerder gemaakte datasets herbruikt kunnen worden. Dit streven is samengevat in
de 'FAIR principles', een acroniem van de begrippen Findable vindbaar, Accessible
toegankelijk, Interoperable interoperable en Retrievable= herbruikbaar. Deze
laatste categorie, 'herbruikbaar' komt het dichts in de buurt van duurzame toegan
kelijkheid. De principes die aan bruikbaarheid gerelateerd zijn, gaan voornamelijk in
op metadata die aanwezig moet zijn ten aan zien van licenties, de voorgeschiedenis
(provenance), dus op eigenschappen van de datasets en niet op eigenschappen van
de omgeving waarin de herbruikbaar gerealiseerd moet worden. De FAIR princi
ples19, gelanceerd door FORCE 11 groep, worden met name in Europa sterk gepropa
geerd door de Europese Commissie, door onder meer de eis te stellen dat de
projectresultaten van de door hen gefinancierde projecten aan deze FAIR principes
moeten voldoen.
Helaas lijkt het erop dat er bij de samenstelling van deze principes niet veel aandacht
is voor de decennialange ervaring met lange termijn bewaring van digitaal materiaal
bij bibliotheken en archieven. Gelukkig zijn datacentra als DANS van meet af aan
betrokken geweest, maar er is reëel gevaar dat het wiel van duurzame toegankelijk
heid opnieuw wordt uitgevonden als er geen uitwisseling van informatie ontstaat.
Op dit moment wordt de OAIS-standaard nog niet gerelateerd aan de FAIR-principes,
ondanks het feit dat veel universitaire instellingen hun digitale objecten in een op
OAIS gebaseerd systeem opslaan. De basis certificeringsmethode, het Core Trust Seal
(CTS), dat ook bij de wetenschappelijke datacenters als primaire certificering wordt
gezien, noemt de OAIS wel maar alleen voor instellingen 'with a preservation remit'
en deze zinsnede is minder expliciet dan in de voorganger van de CTS, het Data Seal
of Approval. Ook datasets die voor zeg 10 jaar bewaard moeten blijven, zullen een
omgeving nodig hebben die aan OAIS voldoet.
Als we er niet voor zorgen dat de FAIR-principes aansluiten op de OAIS-principes,
lopen we het risico dat er opnieuw concepten worden bedacht, waarvoor reeds een
standaard is die daarin voorziet en met een groot toepassingsgebied.
Hoe verder?
De nadruk die op de OAIS-standaard wordt gelegd en het soms als dwingend ervaren
karakter ervan stuit sommigen tegen de borst. In de praktijk zullen er niet veel zijn
die de standaard van ruim 120 pagina's ook daadwerkelijk gelezen en begrepen
hebben. Daarin zit een risico, immers als de standaard niet meer past bij wat men
in de praktijk doet, verliest de standaard zijn waarde voor de gemeenschap. Er zullen
de facto standaarden gaan ontstaan en menigeen zal zijn eigen oplossing bedenken.
Daar zitten nadelen aan, al is het maar dat het de onderlinge communicatie bemoei
lijkt maar ook de onderlinge uitwisseling van gegevens en informatie.
Aan de andere kant zijn er nu enorm veel instellingen met een digitaal archief die
dit volgens de voorschriften van de OAIS-standaard hebben ingericht, ofwel via een
hoofdstuk 1
42
barbara sierman oais: keurslijf of kans?
14 https://www.nen.nl/ Geraadpleegd 1 oktober 2018
15 Panel OAIS for all of us (iPRES 2016 Conferentie Bern) http://www.ipres2016.ch/ipr16.organizers-congress.
org/frontend/organizers/media/iPRES2016/_PDF/IPR16.Proceedings_4_Web_Broschuere_Link.pdf
Geraadpleegd 1 oktober 2018
16 De special website is te vinden op http://wiki.dpconline.org/index.php?title=OAIS_Community
Geraadpleegd 1 oktober 2018
17 Sierman, Barbara Wheatley, Paul Evaluation of Preservation Planning within OAIS, based on the Planets
Functional Model (Zenodo, 2010, May 12) http://doi.org/10.5281/zenodo.8 53305 Geraadpleegd 1 oktober
2018
18 Zierau, Eld, McGovern, Nancy. The Outer OAIS - Inner OAIS (OO-IO) Model and use in Distributed Digital
Preservation (DDP). (Zenodo, 2017) http://doi.org/10.5281/zenodo.1344530 Geraadpleegd 1 oktober 2018
19 Meer over de FAIR principles op https://www.force11.org/group/fairgroup/fairprinciples
Geraadpleegd 1 oktober 2018
43
