OAIS: Keurslijf of kans?
inleiding
De ISO-standaard OAIS behoort al twee decennia tot de standaarduitrusting van
iedereen die zich met digitale duurzaamheid bezighoudt en wordt gezien als de
leidraad bij het in praktijk brengen van duurzame bewaring van digitaal materiaal.
Omdat de standaard zowel een functioneel model biedt dat aangeeft welke acties bij
digitale duurzaamheid horen, als een informatie model dat aangeeft welke metadata
aan het digitale object meegegeven wordt, is de algemene notie dat OAIS beschrijft
wat digitale duurzaamheid of 'digital preservation' is.
Dit artikel beschrijft de ontstaansgeschiedenis van de standaard (wat was er voordat
OAIS bestond?) en gaat in op de invloed die de standaard wereldwijd heeft. Die
invloed betreft zowel systemen als opleidingen, certificering, en praktijk in vele
instellingen. De dominante positie van OAIS heeft positieve effecten als gedeelde
terminologie en begrippen maar ontvangt ook kritiek. Hoewel het ISO bureau een
5-jaarlijkse review van de standaard organiseert, leidt deze review in de praktijk
zelden tot fundamentele wijzigingen. Is de standaard robuust genoeg om organisa
ties 'in de geest van OAIS' een oplossing te kunnen bieden voor de ontwikkelingen in
de digitale wereld, of loopt de OAIS-standaard de kans de aansluiting te verliezen en
ontstaan er daarnaast 'de facto standaarden'? Wat is daar het risico van?
Het ontstaan van de OAIS-standaard
Ruim 20 jaar geleden publiceerde de Task Force on Archiving of Digital Information
in de Verenigde Staten een rapport1, dat enkele jaren later uitgebreider zou verschij
nen als de eerste versie van de ISO standaard 14721 The Open Archival Information
System2 standaard. In de wandelgangen noemen we deze standaard 'het OAIS'.
De opstellers van het rapport waren afkomstig uit bibliotheken, archieven en
automatiseringsbedrijven en luidden de noodklok over de toenemende hoeveelheid
digitaal materiaal dat voor de lange termijn bewaard zou moeten worden. De
Consultative Committee for Space Data Systems (CCSDS3) is een internationale
organisatie van ruimtevaartinstellingen, die standaarden formuleert voor deze
instellingen. Daar werd het initiatief genomen om de OAIS-standaard te ontwikke
len, met bijdrages uit andere vakgebieden. Een deel van de opstellers van het Task
Force rapport nam deel aan dit initiatief. De versie van CCSDS is daarna voorgedra
gen en geaccepteerd als ISO-standaard 14721 in 2002. Nog steeds is het CCSDS die
de standaard onderhoudt.
36
Ook in Europa ontstonden binnen de bibliotheek- en archiefwereld initiatieven.
De Koninklijke Bibliotheek leverde input aan de samenstellers van OAIS-standaard.
Een groep Europese bibliotheken onder de naam van Networked European Deposit
Libraries4 schreef verscheidene rapporten over het inrichten van systemen voor
'electronic publications'. In de archiefwereld werd in 1999 de internationale
InterPARES5 groep opgericht met als doel beleid, strategieën en standaarden te ont
wikkelen voor duurzame bewaring. Na het verschijnen van de OAIS-standaard in
2002 gaven verschillende nationale bibliotheken leveranciers opdracht een systeem
volgens deze richtlijn te bouwen, zoals bijvoorbeeld de Koninklijke Bibliotheek de
opdracht gaf aan IBM (dit systeem werd in 2004 in gebruik genomen).
Het verschijnen van de OAIS standaard was een eerste aanzet om grip te krijgen op
het bewaren van digitaal materiaal.
Archival
Storage
Ingest
Data
Management
Preservation Planning
Access
Administration
MANAGEMENT
Figuur 1 OAIS Functioneel model
Wat is OAIS?
De OAIS-standaard beschrijft verschillende componenten van een archief waarin
digitale objecten duurzaam toegankelijk worden gehouden. Het concept Digitaal
Archief omvat in de standaard niet alleen het systeem dat gebruikt wordt om de
objecten op te slaan, maar ook de organisatie eromheen. Daarom begint de stan
daard met duidelijk te maken welke verantwoordelijkheden een organisatie op zich
neemt als men start met een digitaal archief. Welk (juridisch) mandaat heeft de
barbara sierman
1 Waters, Donald; Garrett, John Preserving Digital Information, Report of the Task Force on Archiving of Digital
Information (1996) https://www.clir.org/pubs/reports/pub63/ Geraadpleegd 1 oktober 2018
2 De finale versie is te vinden op de site van CCSDS https://public.ccsds.org/pubs/650x0m2.pdf of te koop bij
het ISO bureau https://www.iso.org/standard/57284.html Geraadpleegd 1 oktober 2018
3 De officiële website van CCSDS is https://public.ccsds.org/default.aspx Geraadpleegd 1 oktober 2018
barbara sierman oais: keurslijf of kans?
Descriptive
Information
Descriptive
Information
queries
query responses
orders
SIP
DIP
AIP
AIP
4 De NEDLIB publicaties zijn te vinden op https://www.kb.nl/en/organisation/research-expertise/research-
on-digitisation-and-digital-preservation/publications-on-digital-preservation-and-digitization/the-nedlib-
publications Geraadpleegd 1 oktober 2018
5 Meer over het InterPARES project is te vinden op de website http://www.interpares.org/ip1/ip1_index.cfm
Geraadpleegd 1 oktober 2018
37
