Waar Duranti dit mechanisme positief waardeert, en zelfs als noodzakelijk beschouwt, zijn er met name vanuit de hoek van erfgoedstudies ook kritische gelui den te horen. Het archief is net als het museum, de bibliotheek en de archeologische site een plaats waar betekenis wordt gegeven, gemaakt en in stand gehouden. De objecten die op deze plekken worden bewaard, ontlenen een belangrijk deel van hun betekenis aan het feit dat ze door deze instituties worden beheerd. Laurajane Smith spreekt in dit kader van een westers 'authorized heritage discourse' waarbij professi onals in gevestigde instituties, die hun gezag voortdurend baseren op een omstreden begrip als 'authenticiteit', de standaard bepalen welke materiele overblijfselen uit het verleden op welke wijze gepreserveerd behoren te worden.31 Verabsolutering en onveranderlijk maken van het materiële object is een belangrijk kenmerk in die benadering en Smith illustreert dit met een treffend voorbeeld uit Australië waar in de jaren tachtig van de vorige eeuw Aboriginal-beheerders van een site beschuldigd werden van het vernielen van traditionele rotsschilderingen (Aboriginal rock-art) door toe te staan dat ze werden overgeschilderd. De beheerders van de site wierpen tegen dat vanuit een Aboriginal perspectief de culturele praktijk van 're-painting was vital in keeping alive certain values and meaning in a way that the simple existence of the sites could not'.32 Preserveringsscenario's Hoewel de invulling van het begrip authenticiteit cultuur-, plaats- en tijdgebonden is en verschillende disciplines verschillende definities hanteren, bestaat binnen de archiefwereld consensus over het belang van het kunnen garanderen van de authen ticiteit van archiefbescheiden.33 Alleen dan kan archief fungeren als betrouwbaar geheugen en bewijs van hoe personen en instellingen hebben gehandeld. Tegenwoordig wordt het veelomvattender begrip 'duurzame toegankelijkheid' gebruikt om een aantal kwaliteiten aan te duiden waaraan archief moet voldoen om te kunnen dienen als betrouwbaar geheugen en bewijs. De erfgoedinspectie omschrijft duurzaam toegankelijke overheidsinformatie als informatie die gedurende de in een selectielijst vastgestelde termijn 'toegankelijk, vindbaar en in contextuele samenhang raadpleegbaar [moet] zijn. Daarbij moet het zeker zijn dat de informatie juist, volledig en authentiek en leesbaar is'.34 In de definitie van DUTO (de in opdracht van de minister van OCW door het Nationaal Archief ontwikkelde eisen die ervoor moeten zorgen dat overheidsinformatie duurzaam toegankelijk blijft) wordt duurzaamheid omschreven als 'bestand tegen veranderingen van elke aard'. Waar in het analoge tijdperk de nadruk werd gelegd op het voorkomen van veranderingen in vorm en inhoud van archiefbescheiden, gaat het bij DUTO om charles jeurgens ede overbrenging voorbij. het institutionele geheugen van de overheid een effect zeker te stellen: toegankelijkheid in de tijd. Duurzame toegankelijkheid betekent in DUTO-termen dat de 'vindbaarheid, beschikbaarheid, leesbaarheid, interpreteerbaarheid en betrouwbaarheid van informatieobjecten gegarandeerd kunnen worden zolang dat noodzakelijk is'.35 Dat authenticiteit, en vanuit een hedendaags perspectief duurzame toegankelijk heid, alleen veiliggesteld zou kunnen worden door archiefbescheiden de drempel van een archiefbewaarplaats te laten passeren wordt al lang niet meer als enige of zelfs beste optie beschouwd. Theoretici als Terry Cook, Frank Upward en Sue McKemmish wezen er al in de jaren negentig van de vorige eeuw op dat in een digitale omgeving overbrenging naar een archiefbewaarplaats geen wezenlijke bijdrage levert aan het kunnen garanderen van de authenticiteit als die niet vanaf het moment van creatie geborgd is.36 Denkend vanuit het theoretisch raamwerk van het records continuum nemen archiefinstellingen niet langer een centrale en allesbepalende positie in maar zijn ze onderdeel van een veel groter archivistisch multiversum waarin verschillende tradities, percepties en organisatievormen van archiveren naast elkaar bestaan.37 David Bearman en Margaret Hedstrom stelden zelfs dat digitale archieven beter in hun oorspronkelijke omgeving kunnen blijven omdat het overbrengen van digitale archieven naar een archiefbewaarplaats geen garantie biedt voor kwalitatief goed beheer. Onderhoud van soft- en hardware en de continue migratie van data en applicaties vereisen veel geld en kennis en '[t]his puts records in archival custody at relatively greater risk than those whose on-going management is regulated by archivists but which remain in the physical custody of agencies that created them'.38 Sheila Powell, werkzaam voor het archival electronic records program van het Canadese Nationaal Archief, beschreef al in 1995 drie verschillende benaderingen om lange termijn preservering van archieven vorm te geven: 'custodial approach, distributed custody approach, combination of custodial and distributed custody approaches'.39 Bij de custodiale benadering worden de kwaliteitskenmerken van archieven gegarandeerd door ze uit hun oorspronkelijke omgeving naar de archief instellingen over te brengen. De functies van waardering, acquisitie, ordening, beschrijven, preserveren, beheer en beschikbaar stellen worden allemaal uitgevoerd door de archiefinstelling waarnaar de archieven worden overgebracht. Bij de 'distributed custody approach', die ook wel bekend staat als de non-custodiale benadering, heeft de archiefinstelling een adviserende en monitorende functie ten aanzien van archivering, en is zij betrokken bij waardering en eventueel bij het beschrijven van archieven. Alle andere functies zoals beheer, preservering en beschikbaar stellen worden uitgeoefend door de archiefvormende instelling of de rechtsopvolger ervan. Tot slot onderscheidt Powell de combinatie variant die, zoals de naam al zegt, aspecten van de custodiale en de gedistribueerde benadering hoofdstuk 3 31 Laurajane Smith, Uses of Heritage (London-New York 2006) 125. 32 Ibidem, 54. 33 Een veel gebruikte definitie is te vinden op de InterPares website: 'The trustworthiness of a record as a record; i.e., the quality of a record that is what it purports to be and that is free from tampering or corruption' http://www.interpares.org/ip2/display_file.cfm?doc=ip2_glossary.pdf&CFID=15883021&CFTOK EN=73665030 Richard Pearce-Moses definieert authenticiteit in de Glossary of Archival and Records Terminology (Chicago 2005) als 'the quality of being genuine, not a counterfeit, and free from tampering, and is typically inferred from internal and external evidence, including its physical characteristics, structure, content, and context' (p. 41). 34 Erfgoedinspectie, Wel digitaal, nog niet duurzaam. Informatiebeheer bij de departementen ('s-Gravenhage 2018). 35 DUTO Wiki, https://wiki.nationaalarchief.nl/pagina/DUTO:Begrippen (geraadpleegd 18 juli 2018). 36 Adrian Cunningham, 'Archival Institutions' in Sue McKemmish, Michael Pigogott, Barbara Reed and Frank Upward (eds), Archives: Recordkeeping in Society (Wagga Wagga 2005) 21-50. 206 37 Ann J. Gilliland, 'Archival and recordkeeping traditions in the multiverse and their importance for researching situations and situating research' in Anne J. Gilliland, Sue McKemmish and Andrew J. Lau (eds), Research in the Archival Multiverse (Melbourne 2017) 31-73, aldaar 50. De archival multiverse wordt gedefinieerd als 'encompassing the pluralism of evidentiary texts, memory-keeping practices and institutions, bureaucratic and personal motivations, community perspectives and needs, and cultural and legal constructs with which archival professionals and academics must be prepared, through graduate education, to engage'. 38 David Bearman and Margaret Hedstrom, 'Reinventing Archives for Electronic Records: Alternative Service Delivery Options' in Margaret Hedstrom (ed.), Electronic Records Management Program Strategies (Pittsburgh: Archives and Museum Informatics, 1993), p. 87. 39 Sheila Powell, Elements of an Archival Electronic Records Program (Ottawa: National Archives of Canada, 1995). 207

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2018 | | pagina 104