De overbrenging voorbij.
Het institutionele geheugen
van de overheid
en de nieuwste ontwikkelingen daarin. Een goed begrip van de concepten en princi
pes van archiveren biedt een baken om in de verwarrende nieuwe wereld koers te
houden. Ook kunnen opleidingen en trainingen helpen de nieuwe theorieën te
begrijpen en vervolgens handvatten te bieden om deze in de praktijk toe te passen.
Dat geldt dan met name het appraisal proces, om de pro-actieve betrokkenheid van
archiveringsspecialisten een goede basis te geven en te stimuleren.
Daarbij zal in die praktijk nauw samengewerkt moeten worden met andere discipli
nes, zoals systeemontwikkelaars, datamanagers, business analisten, informatiebe
veiligers en informatie-architecten. Dat vraagt enige kennis over en van die
vakgebieden. Dat zou aangevuld kunnen worden met betere kennis van de praktijk
en vooral hoe organisaties tegenwoordig hun taken uitoefenen in een toenemend
gedistribueerde en netwerkomgeving en hoe informatie (in welke vorm dan ook)
daarin een rol speelt. Dat deze organisaties sterk aan verandering onderhevig zijn, is
duidelijk, maar wat zijn die veranderingen dan precies? Daar is tot op heden onvol
doende inzicht in. Dit vraagt om een goede analyse van de bedrijfscontext en
bedrijfsprocessen. In hoeverre de huidige opleidingen daar al goed op zijn toegesne
den, is even de vraag.65 Het aantal aangeboden opleidingen en trainingen alsmede de
capaciteit ervan zijn bovendien nog beperkt.
Vervolgens zou dan de eerste stap moeten zijn om bij het vormgeven van archivering
in de verschillende bedrijfsprocessen uit te gaan van de archiveringsfunctie als
geheel. De bestaande organisatiestructuren komen dan op de tweede plaats. Hoe kan
de (maatschappelijke) archiveringsfunctie in een bepaalde context het beste vorm
gegeven worden.66
Het zou tenslotte helpen als dit alles ondersteund werd door een consistent beleid,
dat voortbouwt op wat reeds bereikt is.
'Er is één ding erger dan vervangbaarheid: onvervangbaarheid'.
Arnon Grunberg, De Volkskrant 15 mei 2018.
Inleiding
Preserveren is vooral organiseren. Digitale duurzaamheid, zo stelt de Nationale
Wetenschapsagenda, gaat niet alleen over data, maar evengoed over organisatie
structuur,1 of om met de woorden van Trevor Owens hoofd van de afdeling Digital
Content Management van de Library of Congress te spreken: '[n]othing has been
preserved, there are only things being preserved. Preservation is the result of ongoing
work of people and commitments of resources'.2 Owens stelt dat het instituties zijn
die preservering mogelijk maken, omdat ze een robuuste infrastructuur vormen om
preservering op lange termijn te realiseren.3 De Nationale Wetenschapsagenda
signaleert daarentegen een ontwikkeling waarbij de geprivilegieerde rol van
archieven en musea in het erfgoeddomein aan het veranderen is: '[d]e duurzame
productie, toegang en opslag van gedigitaliseerd en in digitale vorm ontstaan erfgoed
komen ook steeds meer in handen van burger' waardoor de rollen van consument,
producent, maker, beheerder en gebruiker versmelten.4
Archiefinstellingen, musea en bibliotheken houden naar hun eigen zeggen het
culturele geheugen van de samenleving in stand om iedereen die er behoefte aan
heeft toegang tot dat culturele geheugen te geven. Ze zijn als producten van de
Verlichting en Franse Revolutie sterk verweven met de structuren van de natiestaat
en ontwikkelden in de loop van de negentiende eeuw een 'culture of preservation'
die, zoals Susan Crane beweert, tot op de dag van vandaag dominant is gebleven. 5
In deze bijdrage verdiep ik me in de 'culture of preservation' van archiefinstellingen
om een beeld te krijgen hoe die 'culture of preservation' zich verhoudt tot de grote
veranderingen die de 'digital turn' teweeg heeft gebracht. Of om het anders te
stellen: met welke dilemma's op preserveringsgebied hebben de gevestigde archief
instellingen te maken in hun streven om een betekenisvolle rol te blijven spelen in
hoofdstuk 3
64 Zie bijv. https://www.researchgate.net/publication/309414363_Blockchain_for_Recordkeeping_Help_or_
Hype en https://rkroundtable.org/2016/02/12/blockchain-technology-applications-and-implications/ en
https://cassiefindlay.com/2017/06/15/appraisal-blockchain/
65 Veelbelovend is dat in de masterstudie archiefwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam reeds
recordkeeping informatics wordt gedoceerd (2018/2019) zie http://studiegids.uva.nl/xmlpages/page/2018-
2019-en/search-course/course/64709.
66 Dit gaat verder dan de drie scenario's die beschreven worden in Op weg naar 2020 en verder... Het verhaal van
de archieffunctie, (programma Archief2020, oktober 2015), waarin de archiefdiensten nog centraal staan
en de nadruk op permanent te bewaren archief ligt.
200
charles jeurgens
1 De Nationale Wetenschapsagenda deel II, Portfolio voor onderzoek en innovatie. Samenwerking,
creativiteit, vernieuwing, (2016) 45
2 Trevor Owens, The theory and craft of digital preservation (John Hopkins University Press 2017) p. 7.
(Geraadpleegd 29 januari 2018) https://osf.io/preprints/lissa/5cpjt/
3 Ibidem.
4 Nationale Wetenschapsagenda, Portfolio, 46.
5 Susan A. Crane, 'Writing the individual back into collective memory' in American Historical Review,
December 1997, 1372-1385, aldaar 1374-75.
201
