bescheiden bij de departementen in het digitale tijdperk wordt gebruik gemaakt van
de hotspotmonitor. Deze komt in de plaats van de maatschappijbrede trendanalyse
die eerder door het Nationaal Archief is ontwikkeld.8 Het grote verschil is echter dat
het NA de hotspotmonitor toepast op de reeds gevormde archieven van de departe
menten terwijl het SAA de prospectieve trendanalyse inzet voor waardering en selec
tie van archiefvormers die het te bewaren archief nog moeten vormen. In navolging
van het advies van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten onderzoekt het SAA
momenteel de eventuele toegevoegde waarde van een hotspotmonitor, waarmee
overheids- en particulier archief in samenhang achteraf kan worden gewaardeerd en
geselecteerd. Bij particuliere archieven zal het daarnaast noodzakelijk blijven direct
in te spelen op de actualiteit, bijvoorbeeld bij het archiveren van sociale media of het
leggen van contacten met tijdelijke (protest)bewegingen.
De Amsterdamse Trendanalyse beschrijft zes trends die in Amsterdam van belang
zijn en die belangrijke kansen en risico's met zich meebrengen voor de stad.
Uitgangspunten bij het opstellen waren landelijke en mondiale ontwikkelingen zoals
de toepassing van technologische vernieuwing, individualisering, zelforganisatie en
het nieuwe delen, en - specifiek voor Amsterdam - de betekenis van demografische
ontwikkelingen en de strijd om ruimte. Het betreft ontwikkelingen op de middel
lange termijn: trends 'waarvan we nu al de tekenen zien, en die waarschijnlijk een
belangrijke rol zullen spelen in Amsterdam in de komende 20 jaar'.9 Bij elke trend
worden ook de verschijningsvormen aangestipt. De zes trends zijn:
1. Nieuw samenspel tussen economie en leefstijl door de toename van flexibele
werkers met hun eigen behoeften
2. Impact van internet en sociale media op het aanbod van winkels, diensten en
activiteiten in de stad
3. Veranderende mobiliteit door de toename van het aantal fietsers en deeltijd
auto's en de afname van autobezit en gebruik van het openbaar vervoer
4. Nieuwe behoeftes van gezinnen met kinderen en ouderen die in de stad blijven
5. Veranderende driehoeksverhouding stad-overheid-burgers door verandering
taken gemeente, mondigheid burgers en gebruik sociale media
6. Toename van de drukte in de binnenstad door het aantal toeristen, weekend
bezoekers, maar ook door het aantal bewoners.
Bij elk van de trends zijn een aantal uitingsvormen genoemd. Zo leidt de komst van
flexibel werken tot de opkomst van openbare werkplekken (met wifi, trend één, denk
aan de vele koffietentjes die op elke straathoek verschijnen). Trend drie is terug te
zien in de strijd van de fietser om ruimte in de stad (denk aan de fietsdoorgang onder
het Rijksmuseum). De explosieve toename van hotels en andere toeristenonder
komens in de stad is een voorbeeld van een uitingsvorm van de zesde trend.
De Trendanalyse is, zoals de onderzoekers stellen, intuïtief tot stand gekomen, door
middel van vrije associatie. "We hebben onze kennis van de stad in al haar verschei
denheid gebruikt en met een nieuwsgierige blik onze woon- en werkomgeving waar
genomen. Wat zien we gebeuren in de stad? En welke van deze ontwikkelingen zijn
mogelijk van betekenis op iets langere termijn? Zijn ze de uiting van een grotere
verschuiving?" Dat laatste is inderdaad het geval, stellen de onderzoekers. Alle
trends zijn te vatten onder het overkoepelende thema 'fragmentatie'. Hiermee wordt
bedoeld dat de samenleving uit steeds meer groepen bestaat, die niet vast staan.
Mensen zijn het ene moment onderdeel van de ene groep, het ander moment van
een andere, of handelen juist puur als individu. Fragmentatie hangt in grote mate
samen met individualisering.10
3. Selectie van archiefvormers aan de hand van de Trendanalyse
Hoe kan het Stadsarchief Amsterdam deze Trendanalyse inzetten bij de actieve
acquisitie van (grotendeels nog te vormen) digitale particuliere archieven? Kunnen
wij op basis van de Trendanalyse actoren (organisaties en personen) benoemen van
wie wij in de toekomst wellicht de archieven willen verwerven? En hoe kunnen wij
deze actoren vervolgens benaderen en faciliteren in hun informatiebeheer? Met deze
vragen sloot het SAA zich in 2014 aan bij het Archief Atelier Documenteren van de
Samenleving, een leergang voor professionals, studenten en docenten. In dit atelier
stond de vraag centraal wat de rol van de archivaris zou moeten of kunnen zijn in
de 'zichzelf documenterende samenleving'.11
praktijk
8 C. Jeurgens en A. Kolle 2015, 21.
9 L. Michon en J. Slot 2014, 10.
10 L. Michon en J. Slot 2014, 10-11.
124
mirjam schaap en emmy ferbeek de stad op waarde. actieve en participatieve verwerving
van particulier digitaal archief door het stadsarchief Amsterdam
Trends 1, 4 en 6: kinderen spelen op de 'I Amsterdam' letters op het Gustav Mahlerplein
tijdens de Zuidas Run, 25 april 2010. Fotograaf Doriann Kransberg, Stadsarchief Amssterdam,
Collectie Zuidas: foto's, toegangsnummer 10192, afbeeldingsbestand D10134002972.
11 Voor opzet, doelstelling en werkwijze van het Archief Atelier Documenteren van de Samenleving zie:
E. van den Bent, L. van der Linden, T. Thomassen (eds.), Schetsboek Documenteren van de Samenleving.
De rollen van een archivaris; denken en doen (Den Haag 2015), http://docplayer.nl/1473311-Documenteren-
van-de-samenleving.html; zie voor het projectplan van het atelier https://archief2020.nl/projecten/atelier-
documenteren-van-de-samenleving en zie voor de opbrengsten van de programmalijn documenteren van
de samenleving https://archief2020.nl/digitaal-particulier-archief (geraadpleegd op 11 april 2018).
125