naarmate het recenter is geopend. Deze ontwikkeling loopt parallel met de stijgende
complexiteit van de Belgische samenleving, de ontwikkeling van de welvaartstaat en
het overheidsapparaat dat hierop ingrijpt. Hoewel een exhaustieve opsomming van
de verschillende soorten documenten in een vreemdelingendossier binnen dit bestek
onmogelijk is, kunnen de voornaamste stukken wel op een rijtje worden gezet.
a) Stukken betreffende registratie en identificatie:
In de meeste gevallen bevat een vreemdelingendossier stukken over de burger
lijke stand, de beroepsactiviteiten en de mobiliteit van de vreemdeling of diens
gezin binnen het Belgisch grondgebied. Hiertoe behoren de verklaring van
inschrijving in het vreemdelingenregister in de vorm van een "gemeentelijk
inlichtingenbulletijn" of (sinds 1974) het meer gestandaardiseerde ABC-
formulier, allerhande identiteitsdocumenten (zoals paspoorten, leurderskaar-
ten, arbeidskaarten en nomadenkaarten), visumaanvragen, berichten van
aankomst of vertrek bij een verhuis naar een andere gemeente of naar een
ander land en uittreksels van akten van de burgerlijke stand bij geboorten,
huwelijken of overlijdens.
b) Stukken betreffende de opvolging van het verblijf
Naast de registratiegegevens bevat het dossier van een immigrant en diens
familie dikwijls bijkomende stukken in de vorm van politie- of
Rijkswachtrapporten, briefwisseling met (Belgische of buitenlandse) gemeen
tebesturen of politiediensten en berichten van een eventuele opname om
medische redenen.
c) Stukken betreffende gerechtelijke vervolging, terugdrijving en uitwijzing:
Bij twijfel over de identiteit van een persoon of wanneer een vreemdeling een
potentieel gevaar betekent voor de openbare orde wordt een versterkt toezicht
op de betrokkene uitgeoefend, in samenwerking met de gemeentelijke autori
teiten. Elke verdenking van crimineel gedrag heeft onmiddellijk een weerslag
op de inhoud van de dossiers: uittreksels van vervolgingen of veroordelingen
door een rechtbank, uittreksels uit gevangenisregisters in geval van een ver
oordeling tot een celstraf, processen-verbaal, uittreksels uit het strafregister,
berichten van uitzetting over de grens door de voormalige Rijkswacht en
dossiers van de Gerechtelijke Identificatiedienst.
d) Stukken betreffende asielaanvragen:
Sinds de 20ste eeuw vormen vluchtelingenstromen een belangrijke politieke
kwestie. Het huidige Belgische vluchtelingenbeleid kent haar oorsprong in de
jaren 1930, wanneer met mondjesmaat een speciaal statuut voor vluchtelin
gen wordt uitgewerkt. De dossiers geopend in de naoorlogse periode bevatten
steeds meer stukken met betrekking tot asielaanvragen: briefwisseling met de
diensten van de Belgische vertegenwoordiger van de VN-Hoge Commissaris
voor de Vluchtelingen (van 1951 tot begin 1988), gehoorschriften en beslis
singen van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de
Staatlozen (vanaf februari 1988), arresten van de Raad voor
Vreemdelingenbetwistingen en arresten van de Raad van State.
Het toekennen van een nummer bij de opening van een vreemdelingendossier vormt
een chronologisch ankerpunt: hoe hoger het nummer, des te recenter werd het
dossier geopend. De sluiting van een dossier varieert daarentegen van geval tot geval,
in functie van diverse factoren: de mogelijke naturalisatie van een vreemdeling,
diens overlijden in België of diens (al dan niet vrijwillig) vertrek uit het land.
De naoorlogse periode wordt gekenmerkt door een exponentiele toename van de
archiefvorming binnen overheidsdiensten en de vreemdelingenadministratie vormt
geen uitzondering op deze regel. Anno 2016 telt de reeks individuele vreemdelingen
dossiers 8 miljoen nummers. De Dienst Vreemdelingenzaken bewaart nog 12 kilo
meter (niet verpakte) papieren vreemdelingendossiers, geopend van januari 1952
tot september 2002, waarvan het volume na verpakking wellicht met zo'n 40% zal
toenemen. Sinds oktober 2002 werkt de Dienst Vreemdelingenzaken met digitale
vreemdelingendossiers die zowel gedigitaliseerde papieren documenten als born
digital documenten omvatten. De integrale bewaring van deze papieren en digitale
gegevens zou op termijn een onhaalbare opslagcapaciteit vereisen. Het is een van de
redenen (maar zoals verderop zal blijken, lang niet de enige) waarom werd beslist om
een selectie uit te voeren op de oudste vreemdelingendossiers die nog worden
bewaard door de Dienst Vreemdelingenzaken.
5.2. De selectiemethode: een 'buitenbeentje'
Het selectievraagstuk werd een eerste maal aangekaart op een colloquium georgani
seerd door het Algemeen Rijksarchief op 26 maart 2009.14 In het najaar van 2014
kwam de kwestie in een stroomversnelling toen vanuit de Dienst
Vreemdelingenzaken expliciet de vraag werd gesteld naar de definitieve bestemming
van de dossiers geopend van januari 1952 tot begin 1962. De verschillende mogelijk
heden werden uitvoerig bediscussieerd: eerst tijdens een interne vergadering van de
afdeling 'Hedendaagse Archieven' op 15 september 2014, vervolgens tijdens een
algemene overlegvergadering op het Algemeen Rijksarchief op 10 december 2014, in
het bijzijn van de Directeur-generaal van de Dienst Vreemdelingenzaken, historici,
stadsarchivarissen en vertegenwoordigers van diverse musea en memorialen. Uit
drie voorgelegde selectiescenario's werd na rijp beraad gekozen voor een gecombineer
de selectiemethode.
Sinds maart 2015 werd effectief aangevangen met de selectie van de dossiers uit de
periode 1952-1962 (nummers 2,5 miljoen tot 2,9 miljoen). Hoewel deze dossiers
slechts 780 strekkende meter omvatten, een fractie van het totale papiervolume,
vormen zij wel een interessante testcase voor de toepassing van een 'systematisch-
theoretische selectiemethode', die zowel gericht is op uiterlijke kenmerken als op de
inhoud van de dossiers. Concreet verloopt de selectie volgens het onderstaande
schema:
praktijk
112
kathleen devolder en filip strubbe de selectie van federale overheidsarchieven in belgië
14 P.-A Tallier (ed.), Passer la frontière: L'administration des étrangers en Belgique: Actes de la journée d'étude orga-
nisée aux Archives générales du Royaume le 26 mars 2009 Grensgevallen: De vreemdelingenadministratie in
België: Akten van de studiedag gehouden op het Algemeen Rijksarchief op 26 maart 2009, Miscellania
Archivistica, Studia 190 (Brussel 2010).
113