K
informal:
MNbföH
en
x?
en
Dodelijke informatiesystemen
m e gn
gn
Registraties in Auschwitz en Westerbork
mi c
lm c n
Tijdens zijn proces voor de rechtbank in Jeruzalem wordt Adolf Eichmann in 1961
gevraagd naar zijn verantwoordelijkheid voor de dood van miljoenen Joden. Tijdens
de oorlog is Eichmann hoofd van een Gestapo-onderdeel, dat zorgt voor de transpor
ten van Joden naar de vernietigingskampen. Niet onverwacht verwerpt Eichmann
een directe verantwoordelijkheid door de schuld te verleggen naar bureaucratie en
hiërarchie. Hij verklaart dat hij tijdens zijn besprekingen met zijn Gestapo-chef
Heinrich Müller, op het hoofdkwartier aan de Prinz Wilhelmstrasse in Berlijn,
de aan de orde zijnde dossiers (Akten) bij zich heeft om aan zijn superieur voor te
leggen. In die gevallen, waarin Müller niet bevoegd is om een beslissing te nemen
of deze niet wil nemen, laat Eichmann, volgens zijn zeggen, de dossiers achter bij
Müller, die ze op zijn beurt weer meeneemt, hogerop in de hiërarchie.1
Laten we even meegaan in Eichmanns versie van de waarheid en vooral ingaan op de
administratieve aspecten ervan. Hoe komt Eichmann aan zijn dossiers? Bewaart
hij ze op zijn kamer in het kantoor aan de Kurfürstenstrasse in Berlijn? Wat is precies
de inhoud van die dossiers? Op welke bureaus ontstaan ze? Wie voelt zich verant
woordelij k voor waar die dossiers zijn? Is er een registratie van de dossiers Wanneer
Eichmann ze meeneemt naar Müller, wordt de verblijfplaats in die registratie dan
aangepast, omdat ze het gebouw verlaten? Wordt die verblijfplaats dan weer aan
gepast, als de dossiers bij Müller blijven en Eichmann ze niet naar de Kurfürsten
strasse terugbrengt? Oftewel, hoe ondersteunen de door functionarissen uitgevoer
de registratuurprincipes de gruwelij ke misdaden van de nazi' s
Registratuur verbinden we altijd met archiefvorming. Het Archieflexicon voor
Nederland en Vlaanderen definieert archiefvorming als het "geheel van procedures en
handelingen waarbij archiefbescheiden tot stand komen en in een archief worden
opgenomen".2 Ik sluit niet uit dat deze moderne definitie tot stand is gekomen onder
invloed van onze gedigitaliseerde wereld, die de schijn kan wekken dat mensen een
ondergeschikte rol spelen in de archiefvorming. Dat weerspiegelt zich ook in defini
ties van het begrip archiefsysteem. Als men de menselijke factor bij archiefvorming
wil beschouwen, voldoen die voor dit artikel niet geheel. Remano definieert archief
systeem weliswaar als "het geheel van processen, documenten, gegevens, methoden,
mensen en middelen (waaronder de records management applicatie) waarmee een
organisatie haar archieffunctie vorm geeft,"3 maar net als in de andere definities
Kl
it
DAAN HERTOGS
1 D. Cesarani, Eichmann. His life and crimes (Londen 2005), 130.
2 A. den Teuling, Archiefterminologie voor Nederland en Vlaanderen ('s-Gravenhage 2007), lemma 13.
3 Archiefterminologie voor Nederland en Vlaanderen: "Het geheel van normen, plannen, procedures en activitei
ten van een archiefvormer met betrekking tot de archivering"; NEN-ISO 15489: "Een archiefsysteem is een
informatiesysteem dat archiefbescheiden opneemt, beheert en beschikbaar stelt door de tijd heen"; NEN
2082: "Een archiefsysteem is een Informatiesysteem dat archiefstukken opneemt, beheert en beschikbaar
stelt door de tijd heen"; Remano. www.archiefwiki.org/wiki/Archiefsysteem (geraadpleegd 17 oktober 2013)
107