"Je suis souvent tout seul
aux archives"
r s
De stadsarchivarissen van Gent
en de Eerste Wereldoorlog
HOOFDSTUK
De laatste archivaris van Ieperen luidde de titel van een necrologie over Emile De
Sagher uit 1918. Op 22 november 1914 was het Ieperse stadsarchief immers door de
vlammen verteerd, zodat het aanstellen van een opvolger voor De Sagher overbodig
leek.1 Een archivaris werd er dus niet gemist, maar het verlies van het archief werd
wel door velen betreurd. De rijkdom ervan was ruim gekend, dankzij het ontslui-
tingswerk dat er sinds het begin van de negentiende eeuw was verricht.2 De ramp
spoed die dit archief trof, toont de kwetsbaarheid van archiefdepots aan. Zelfs nadat
een archiefvormer stukken in goede staat had overgedragen aan een archiefinstel
ling, was de bewaring ervan kennelijk niet verzekerd. Deze bijdrage gaat dieper in op
de gevaren waaraan archiefdiensten konden blootstaan in tij den van oorlog. Het lot
van archiefstukken die nog bij de archiefvormer zelf werden bewaard, komt hier
daarentegen niet aan bod.3
In leper sloeg de Eerste Wereldoorlog genadeloos toe. Dit wil echter niet zeggen
dat in vredestijd archiefdiensten niet getroffen konden worden door rampen, zoals
het afbranden van het stadhuis van Schaarbeek in 1911 toont.4 Evenmin betekent
dit dat een oorlog altijd grote schade toebrengt aan archieven. Het stadsarchief van
Gent raakte tussen 1914 en 1918 bijvoorbeeld geen enkel stuk kwijt.5 Toch werd ook
de werking van die archiefinstelling - die op dat moment wat van haar vroegere
luister verloren had, maar nog steeds één van de best georganiseerde in België was -
beïnvloed door de oorlogsomstandigheden. Het Gentse archief stond bloot aan
bedreigingen, waar stadsarchivaris Victor Vander Haeghen en zijn opvolger Victor
Fris antwoorden op moesten formuleren. Met succes, want Fris slaagde erin de
Eerste Wereldoorlog te eindigen met een heropleving van het Gentse stadsarchief.
archivaris
\fh ife
ïlmcleht
TIMO VAN HAVERE
1 N.Japikse, 'De laatste archivaris van Ieperen', in: Nederlandsch Archievenblad 26 (1917-1918), 140-144.
2 RikOpsommer, 'The town archives of leper: 'past and present", in: Nina Gostencvnik e.a. (red.), Tehnic^ni
in vsebinski problemi klasic" nega in elektronskegaarhiviranja. Arhivistika in informatika. Zbornik mednarodne
konference. Radend, 28. -30. marec 2012 (Maribor 2012), 55-72, aldaar 57-58.
3 Zie daarvoor onder meer W.F. Renaud, 'De toestand van het archiefmateriaal van het ministerie van
Buitenlandse Zaken over de periode 1931-1940, en de mogelijkheden voor reconstructie', in: Bijdragen en
Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 90 (1975), 479-484.
4 Godelieve Denhaene, 'L'incendie de l'hötel de ville communal de Schaerbeek 1911répercussion sur la
conservation des archives, mise sur pied d'un service central d'archives (1915) et démantèlement de celui-ci
(1930)', in: Archief- en bibliotheekwezen in België 73 (2002), 41-62.
5 Archieven. Verslag over de dienstjaren 1918 en 1919 (Gent 1921), 4-12.
73
