verschillende Tutsi- en Hutu-stereotypen - vooral door middel van vertelde verhalen van generatie op generatie overgeleverd.73 Papieren bronnen spelen een relatief kleine rol binnen de herinneringscultuur. In de tijd dat Rwanda rond 1900 door Duitsland werd gekoloniseerd en van 1919 tot 1962 door België, ontstonden de eerste archieven. Het Nationaal Archief werd op 22 juni 1979 opgericht. In 1981 werd het Nationaal Archief overgebracht naar Kigali, onder de hoede van de Office of the President. Vanwege de strenge veiligheidsvoorwaarden maakten maar weinigen gebruik van het archief. In de vroege jaren negentig - inmiddels viel het archief onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Jeugd, Sport en Cultuur - verhuisde het archief naar het Amahoro-stadion in Kigali.74 Tijdens de genocide moest het Nationaal Archief het ontgelden. De locatie - het stadion werd door de extremistische Hutu-militie Interahamwe gebruikt voor fusillades en executies - was een belangrijk doelwit van de RPF-milities, met alle gevolgen van dien. Naar verluidt werd de helft van het complete Nationaal Archief vernietigd in 19 94.75 Enkele andere Rwandese archieven kwamen ongeschonden uit de genocide, waaronder relatief veel overheidsarchieven die tijdens de snelle opmars van de RPF niet meer door de vluchtende ambtenaren vernietigd konden worden. De genocide had grote gevolgen voor de medewerkers; velen kwam om of vluchtten naar het buitenland.76 Archiefmateriaal gevormd tijdens of naar aanleiding van de genocide bevindt zich anno 2014 - voor zover dit nu bekend is en wat het materiaal binnen de lands grenzen zelf betreft - bij overheidsinstellingen, particuliere belangenverenigingen van slachtoffers en nabestaanden en nationale mediaorganisaties.77 Daarnaast is er ook nog relevant archiefmateriaal buiten Rwanda, bijvoorbeeld het UNICTR-archief. Er bestaat in Rwanda geen wettelijke verplichting om archieven te bewaren.78 Veel collecties en archieven worden bewaard onder slechte omstandigheden, omdat de instellingen niet beschikken over klimatologisch verantwoorde bewaarruimtes en gekwalificeerd personeel. Het belangrijkste archief over de genocide bestaat uit stukken die gevormd zijn in het kader van de rechtspleging door de Gacaca-rechtbanken. Het Gacaca-archief her bergt naar schatting zestig miljoen documenten en een groot aantal video- en audio- opnames.79 Het omvat de administratie van de duizenden lokale rechtbanken, met talloze ooggetuigeverslagen van slachtoffers, nabestaanden en daders.80 Het archief - meer dan 18.000 dozen - is aangemerkt als potentieel doelwit voor terroristische aanslagen en wordt om deze reden bewaard in een streng beveiligd regeringsgebouw in Kigali. Het Research and Documentation Center on Genocide (onderdeel van de Commission Nationale de Lutte contre le Genocide) beheert de collectie, die nu slechts toegankelijk is op persoonlijke afspraak. Het archief is niet of nauwelijks ontsloten; op de dozen staan vaak nog wel plaatsnamen, maar van een verdere toegang is geen sprake. Het is op dit moment nog onbekend wat er in de toekomst met het archief zal gebeuren.81 Enkele belangrijke collecties - interviews, beeldmateriaal en objecten - berusten bij het documentatiecentrum van het Kigali Genocide Memorial Center KGM)Het KGM is opgericht op 7 april 2004, exact tien jaar na het uitbreken van de genocide. Het complex, een combinatie van gedenkplaats (massagraf met 2 50.000 slachtof fers), museum en - sinds 2010 - archief/documentatiecentrum, is gelegen tegen de helling van een van de vele heuvels in het centrum van de stad. Het KGM geldt met 90.000 bezoekers per jaar inmiddels als een van de best bezochte toeristische plekken van Rwanda. Het initiatief tot oprichting van het herdenkingscentrum werd aanvan kelijk genomen door de stadsraad van Kigali, al snel geflankeerd door enkele natio nale regeringsinstanties zoals het Rwandese ministerie van Justitie en het ministerie van Jeugd, Sport en Cultuur. Zij raakten in contact met de Aegis Trust, een inter nationale NGO die zich inzet voor de bestrijding van genocides en misdaden tegen de menselijkheid.82 Het KGM werd gefinancierd door de Aegis Trust en fondsen afkomstig uit België, Zweden en de VS (Clinton Foundation).83 De belangrijkste motivatie tot oprichting van het KGM was en is het voorkomen van soortgelijke moordpartijen in de toekomst.84 Het Genocide Archive Rwanda (GAR), opgericht in december 2010 als onderdeel van het KGM, verzamelt informatie over de genocide.85 De belangrijkste bestaans reden van het centrum is volgens directeur Freddy Mutanguha de noodzaak om elke vorm van genocide-ontkenning met concreet bewijsmateriaal te bestrijden: 'Nearly 20 years after the Genocide we still have denials of genocide. The only weapon is to keep evidence of what happened, that will show how it was planned and executed'86. Het documentatiecentrum heeft inmiddels circa 2 5 mensen in dienst, waarvan de meesten de genocide van zeer dichtbij hebben meegemaakt.87 De belangrijkste activiteit bestaat uit het interviewen van ooggetuigen van de genocide, meestal over levenden, maar soms ook daders.88 Een belangrijk archief met betrekking tot enkele prominente génocidaires is dat van het UNICTR. In 2010 ontstond er een discussie over waar en door wie de originele stukken van het UNICTR - met onder meer 900.000 pagina' s met transcripties en audio- en video-opnames van rechtszittingen en ook 10.000 besluiten en vonnissen HOOFDSTUK 2 73 O. Nyirubugara, Complexities and dangers. 74 J. Kanyange, Les Archives Nationales (zonder plaats 2009), http://www.archivesdefrance.culture.gouv.fr/ static/1619. Zie ook M. Wakhungu Olaka, The role of genocide in the development of libraries and librarianship in Rwanda (2009), http://www.ala.org/irrt/sites/ala.org.irrt/files/content/irrtcommittees/irrtintlpapers/ Musa_01aka-paper-200.pdf. 75 http://www.gla.ac.uk/services/archives/news/dunaskinnews200207/ humannatureandattitudestoarchivesinrwanda/. 76 Olaka, Role of genocide, 11. 77 Road Map - Feasibility Studyversion 0.2,11 oktober 2013 (ongepubliceerd, interne inventarisatie). Zie ook: http://niodbibliotheek.blogspot.nl/2013/ll/genocide-archieven-in-rwanda.html. 78 M. Wakhungu Olaka, The role of genocide in the development of libraries and librarianship in Rwanda (2009), http://www.ala.org/irrt/sites/ala.org.irrt/files/content/irrtcommittees/irrtintlpapers/Musa_01aka- paper-200.pdf. 42 EDWIN KLIJN ARCHIEVEN EN DE 'HISTORISCHE' WAARHEID 79 http://niodbibliotheek.blogspot.nl/2013/ll/genocide-archieven-in-rwanda-2.html. 80 http://bouwknegt.wordpress.com/2012/07/13/grasveld-rechtbanken/ 81 http://niodbibliotheek.blogspot.nl/2013/ll/genocide-archieven-in-rwanda-2.html. 82 E-mail correspondentie van auteur met onderzoeker Phil Clark, 16 september 2013. 83 The Guardian (24 maart 2004) http://www.theguardian.com/artanddesign/2004/mar/24/art.rwanda. Zie ook: http://www.aegistrust.org/index.php/What-we-do/what-we-do.html. 84 http://www.primature.gov.rw/rw/top/amakuru/amakuru-arambuye.html?tx_ttnews[tt_news]=887&cHas h=c5cc9b519b2aedcbf961359975233f27. 85 BBC News (10 december 2010) http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-11966605. 86 The New Times (13 november 2013), http://www.newtimes.co.rw/news/index. php?i=15 540&a=72069#Kwibukal9. 87 Bijvoorbeeld: http://www.niod.nl/nl/held-van-de-maand/mei-claver-irakoze. 88 http://www.genocidearchiverwanda.org.rw/index.php/Welcome_to_Genocide_Archive_Rwanda. 43

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2014 | | pagina 23