gerespecteerd. Alleen een 'scrupulously neutral, well-funded, professional archive
administration, with well-trained personnel committed to ensuring that, for
example, purely personal details drawn from secret police snooping on sex lives and
medical histories are carefully blacked out on the photocopies of the records that are
opened', zou dit kunnen doen. Het 'highly politicised, chronically leaking' IPN ont
beerde dergelijke capaciteiten volgens Ash.49 Andere critici, zoals historicus Andrzej
Friszke, stelde het probleem omtrent de volledigheid van het archief aan de orde. Hoe
representatief is een archief waarvan volgens Friszke circa 90% van de dossiers van
kerkelijke collaborateurs vernietigd was vóór overdracht aan het IPN? 'The archives
are incomplete, and it's hard to know why certain files were saved and others were
destroyed. That's why this whole process will never be credible.50
De wet van de Kaczyrïski-broers werd uiteindelijk in 2007 door het Constitutionele
Hof ongrondwettelijk verklaard. Hiermee bleef de bestaande, 'mildere' wetgeving uit
1997 gehandhaafd. Het IPN werd belast met de verificatie van de verklaringen, die
doorgaans tot weinig compromitterende situaties leidde: van de 23.000 ingediende
zogenaamde Tustratie'-verklaringen51 bleken slechts tientallen vals te zijn. Toegang
tot de dossiers is vooralsnog uitsluitend voorbehouden aan slachtoffers en onder
zoekers, onder stringente voorwaarden, waarbij bijzondere persoonsgegevens alleen
geanonimiseerd of met toestemming van de betreffende persoon mogen worden
gepubliceerd. Slechts een klein deel van het originele SB-archief is open voor het
publiek.52
Sinds 2011 heeft het IPN ook een aantal 'herdenkingstaken' erbij gekregen. Zo is
het instituut nauwbetrokken bij de organisatie van de officiële nationale feestdag ter
herdenking van anticommunistische Poolse verzetsstrijders, de zogenaamde Dag
van Herdenking aan de 'vervloekte soldaten' (Narodowy Dzieri Pamigci 'Zolnierzy
Wyklgtych'), die jaarlijks op 1 maart wordt gehouden.53 Het IPN heeft de bevoegd
heid om anticommunistische activisten voor te dragen voor het Kruis van Vrijheid
en Solidariteit. Het IPN heeft zijn educatieve taken uitgebreid en probeert steeds
meer de weg naar het grote publiek te vinden. Een groot succes in dit verband is het
bordspel Kolejka (Rij), waarvan inmiddels meer dan 50.000 exemplaren zijn ver
kocht. Het spel draait om het verwerven van levensmiddelen in communistische
staatswinkels. Gastschrijvers en-regisseurs hebben op basis van verhalen uit het
archief een aantal toneelstukken opgevoerd, waarvan sommige ook op de Poolse
nationale televisie zijn uitgezonden.54
Vanaf 2009 behoort het IPN tot een van de protagonisten van de door het Europees
parlement gefiatteerde European Day of Remembrance for Victims of Totalitarian
Regimes. De datum - 23 augustus, de dag van het Duits-Russische Molotov-
Ribbentrop-pact - en ook het begrip 'totalitair' hebben aanleiding gegeven voor
commentaar van de zijde van organisaties die zich bezighouden met het herdenken
van slachtoffers van nazimisdaden. Binnen de Task Force for International
Cooperation on Holocaust Education, Remembrance, and Research (ITF) verklaarde
directeur van de CLAIMS Conference Wesley Fisher dat de nieuwe herinneringsdag
onvoldoende blijk zou geven van het unieke karakter van de Holocaust: 'Having a
single day to commemorate both the victims of Nazism and of Communism is
problematic in itself, and choosing August 23 is really impossible, since it implies
that the Soviet Union was responsible for WWII. It is particularly troublesome since
the Soviet Union was a maj or victor of WWII and was the liberator of Auschwitz.55
Het diepgewortelde gevoel van onrecht en de sterke drang naar rechtvaardiging en
genoegdoening na bijna vijftig jaar onderdrukking en bezetting, maken het IPN en
andere Poolse erfgoedinstellingen tot sterk gepolitiseerde organisaties. Ze reflecteren
maatschappelijke frictie en onrust, maar gelden tegelijkertijd voor velen ook als
bakens bij de zoektocht naar 'de historische waarheid'. Het politieke belang verste
vigt de positie van archiefinstellingen in Polen, maar bedreigt ook voortdurend hun
integriteit en geloofwaardigheid.
Rwanda 1994
'Learning from our history to build a bright future'
Slogan ter gelegenheid van de 18de herdenking van
de Rwandese genocide, 12 april 2012.
Drie weken na het presidentieel communiqué van 2 januari 2003, waarin de vrij
lating werd aangekondigd van de eerste golf van gevangenen, opende een zestal straf
inrichtingen in Rwanda hun poorten. 40.000 veroordeelde moordenaars trokken
het land in, terug naar hun familie en dorpsgenoten om hun leven weer op te
pakken.56 De autoriteiten hadden de lokale bevolking voorbereid op hun komst en
erop aangedrongen hen niet aan te vallen of te provoceren. Claudine Kayitesi ging
met haar kinderen naar buiten om de voormalig gevangenen, die in een rechte rij,
met tassen op hun hoofd, door het provinciestadje Nyamata trokken, te aanschou
wen. Ze herkende een van haar ex-buren, de man die haar oudste zus had vermoord.
De gevangenen riepen beschaamd: 'Halleluja, halleluja! Hoe gaat het ermee?
Moge God jullie beschermen! Hou[d] van elkaar. We zullen voortaan voor jullie
bidden, absoluut.' De toeschouwers keken met verbazing naar de optocht, zonder
hun hand op te steken.57
De impact van de genocide op de Rwandese samenleving is immens. Het grote aantal
slachtoffers binnen een relatief klein land (26.340 vierkante kilometer) met ten
tijde van de genocide circa zeven en half miljoen inwoners maakt dat bijna iedereen
in zijn of haar directe omgeving familieleden, vrienden en bekenden heeft verloren.
De genocide ontvlamde op 6 april 1994. In de avond werd het vliegtuig met onder
meer de Hutu-president van de Republiek van Rwanda Habyarimana en zijn ambts
genoot uit Burundi Ntaryamira met een raket neergeschoten. De aanval betekende
het startschot voor een genocide waarin Hutu's massaal Tutsi-landgenoten zouden
HOOFDSTUK 2
49 The Guardian (24 mei 2007). http://www.theguardian.com/commentisfree/2007/may/24/comment.
comment.
50 Chicago Tribune (1 december 2006), http://articles.chicagotribune.com/2006-ll-28/news/0611280100_l_
lech-and-jaroslaw-kaczynski-democratic-poland-lena-kolarska-bobinska/2
51 'Lustratie' - in het Latijn 'zuiveren door vuur' - is een term die gebruikt wordt om het politieke proces te
duiden waarbij de betrokkenheid van personen bij misdaden van het voormalige communistische regime
nagetrokken wordt.
38
EDWIN KLIJN ARCHIEVEN EN DE 'HISTORISCHE' WAARHEID
52 Stan, 'Poland', 97.
53 Het gaat om strijders die door het communistische regime zijn vervolgd en geëxecuteerd omdat zij tijdens de
Tweede Wereldoorlog deel uitmaakten van anticommunistische illegale groeperingen.
54 Redevoering Kaminski op 26 februari 2013, http://www.ustrcr.cz/data/pdf/konference/role/kaminski.pdf.
55 Blog CLAIMS conference 29 september 2010, zie http://blog.claimscon.org/2010/09/29/todays-challenge-
holocaust-approval/
56 Jean Hatzfeld, De strategie van de antilopen. Daders en slachtoffers van de Rwandese genocide (Amsterdam
2008), 12-26.
57 Hatzfeld, De strategie van de antilopen, 17.
39
