Htl b*stEl
Verantwoord verantwoorden
Over de verschuiving van verticaal
naar horizontaal toezicht1
De afgelopen jaren is de druk op gemeentelijke organisaties sterk toegenomen om
effectief en efficiënt met de ter beschikking staande middelen om te gaan. Er wordt
gebenchmarkt, gevisiteerd, er vinden doelmatigheidsonderzoeken plaats en lokale
rekenkamers toetsen de beleidsuitvoering. Value for money, een begrip dat zo
ongeveer door alle bestuurders in de publieke sector in Nederland aan de woorden
schat is toegevoegd, is het antwoord op de vraag of een organisatie het maximale nut
genereert met de middelen en instrumenten die ze tot haar beschikking heeft. Of een
organisatie value for money levert lijkt bijna nog belangrijker geworden dan de vraag
naar de rechtmatigheid van de uitgaven die een organisatie heeft gedaan (uitgaven
conform de autorisatie). En ook de vraag of de verantwoording over de uitgaven een
getrouw beeld geeft van de werkelijkheid lijkt daardoor wat naar de achtergrond
gedrongen. Gevoegd bij de constatering dat het afleggen van verantwoording toch al
geen populaire bezigheid is,2 wordt het nodig tijd weer een lans te breken voor het
belang van een deugdelijk verantwoordingsproces.
Waar tot voor enkele jaren geleden verantwoording als het voldoen aan een opgeleg
de verplichting werd beschouwd, is nu een tendens waarneembaar dat de wil tot het
afleggen van verantwoording uit de organisatie zelf komt, ofwel het uit eigener bewe
ging zich maatschappelijk willen verantwoorden. Dit laatste wordt ook wel horizon
tale verantwoording genoemd. Het gaat hierbij om een vorm van zelfregulering,
waarbij een actor zijn gedrag verklaart, rechtvaardigt en verdedigt tegenover derden.
Wanneer deze derden zich niet in een hiërarchische positie bevinden ten opzichte
van de actor die verantwoording aflegt een principaal agent relatie)dan is er sprake
van een horizontale relatie.3 Publieke uitvoeringsorganisaties (zelfstandige bestuurs
organen, ZBO's) hebbenzich de afgelopen jaren sterk gemaaktvoor horizontale ver
antwoording. Men wil zich transparanter maken naar de samenleving toe, zo heet
het. Transparantie is het actief inzicht verschaffen in inrichting van de organisatie,
de werkzaamheden, de verdeling van verantwoordelijkheden, doelstellingen en
beleid, aangegane verplichtingen, voornemens, handelen en presteren.4
JAN HAKVOORT EN HENK KLAASSEN
1 Dit artikel is eerder gepubliceerd in B&G (Bank voor Ned. Gemeenten), 36 (2009), 2, p. 5-11. Publicatie hier
met toestemming van de redactie en de auteurs.
2 H.L. Klaassen, 'Verantwoording van beleid. Stiefkind bij gemeenten' in TPCtijdschrift voor public governance,
audit decontrol, 5 (2007) 5, p. 2-7.
3 T. Schillemans en M.A.P. Bovens, 'Horizontale verantwoording bij zelfstandige bestuursorganen' in S. van
Thiel (red.), Governance van uitvoeringsorganisaties. Nieuwe vraagstukken voor sturing in het publieke domein,
Apeldoorn, 2004, p. 37-38.
4 P. Noordhoek, 'Benchmarking en publiek verantwoorden' in Bestuurskunde, 2005, 1 (februari), p. 38.
107
