Uiterlijke schijn bedriegt (niet)of: Hoe herken je een archivaris
Archivarissen zijn 'stoffig', 'onaardig' en soms zelfs 'fossiel'. Een enkele keer
'niet-menselijk' in hun gedrag. Meestal sullen, maar soms ook bekleed met macht
en aanzien. Wat betreft dat laatste gaat het om de archivarissen in enkele in het
Osmaanse Rijk gesitueerde verhalen van Ismail Kadare8 en Ivo Andric. Dan de
vele 'Geheimrate' in de Duitse literatuur uit de negentiende en begin twintigste
eeuw. Niet te vergeten de moeder van Superman, Lara Lor-Van, archivaris van de
planeet Krypton, althans, nadat John Byrne zich in de jaren 1980 is gaan bemoei
en met de avonturen van de sinds 1938 actieve wereldredder. Bij andere auteurs
gaat het met de status van de archivaris snel berg afwaarts. Een ding blijft over
eind: de types zijn en blijven onder nagenoeg alle omstandigheden merkwaardig.
Zelfs zo merkwaardig dat mutatie tot de mogelijkheid behoort. De vaak aange
haalde vliegende archivarius Lindhorst in Der goldne Topfvan E.T.A Hoffmann,
kan zich veranderen in een salamander. Nu is dit type zeldzaam en zijn er ook
collega's met een menselijker uiterlijk. Een voor
beeld daarvan is bliothecaris Malachias von
Hildesheim in De naam van de roos van Umberto
Eco. Malachias doet ook als archivaris dienst; in
de middeleeuwen is immers het verschil tussen
een archivaris en bibliothecaris niet bijzonder
groot, hetgeen zijn aanwezigheid hier rechtvaar
digt. Malachias is "lang van gestalte en ondanks
zijn buitengewone magerte waren zijn ledematen
groot en plomp er was iets verontrustends in
zijn verschijning [met zijn] bleke gelaat en
zijn grote, droefgeestige ogen. [d]roef-
heid en gestrengheid overheersten in de lijnen
van zijn gezicht". In de verfilming door Jean-
Jacques Annoud, komt dit beeld behoorlijk tot
zijn recht met de vertolking van de rol door
Volker Prechtel.
Bijna traditioneel is de wereldvreemdheid, ver
strooidheid en goedertierenheid van -meestal
oude, grijze en zonderlinge- archivarissen. Zo'n
type is archivaris Isidore Louis in de strip L'Archiviste van Benoit Peeter en
Francois Schuiten en de beschrijving gaat ook op voor de archivaris zonder naam
in Martin Schemm's Das Heidenloch. De leeftijd van archivarissen in de fictie is in
strip en film door visualisering meestal wel af te leiden. In geschreven fictie zijn
we echter afhankelijk van mededeling daarover door de schrijver. Overigens, de
gemiddelde leeftijd van vrouwelijke archivarissen is 32 jaar en van mannelijke
archivarissen 48 jaar, ook al zijn de meeste mannen tussen de 60 en 70 jaar oud.9
Archivaris: een beroep dus voor jonge dames en (iets) oudere heren.
Op grond van de typeringen van archivarissen in de fictie, moet het mogelijk zijn
om mensen die dit beroep uitoefenen van mijlenver te zien aankomen. En als je
Volker Prechtel als
Malachias von
Hildesheim in
De naam van de roos
HANS WAALWIJK GELEERDHEID, GELETTERDHEID, WIJSHEID, ERUDITIE, LIST, BEDROG, DOODSLAG EN MOORD
IN EEN GEROMANTISEERD BEROEP
8 Zie ook Hans Waalwijk, '"Slapende handen en brandende ogen', Ismail Kadare en 'het archief",
Archievenblad 110 (november 2006) pp 24-27.
9 De leeftijd van 28 van 60 fictieve archivarissen is niet bekend. De gemiddelde leeftijd is berekend op een
populatie van 32 van de archivarissen waarvan de leeftijd wel (min of meer) bekend is; bij 20 exact en bij
12 archivarissen bij benadering vastgesteld).
83