jaarboeken gaat de fakkel van de wetenschap over naar een formaat dat beter past
bij artikelen die van blijvende waarde worden geacht: boekvorm. Een beperking
van de S@P-jaarboeken echter is dat het steeds aan één thema gewijd is. Elk jaar
komt een ander thema aan bod en dat maakt het soms lastig om wetenschappelij
ke discussies over een onderwerp te (blijven) voeren. Latere reacties of verdieping
raken daardoor wat verweesd: alle bijdragen staan immers in één boek. Dit maakt
de keuze van de redactie van het Archievenblad inzichtelijk om weer langere, meer
inhoudelijk, zelfs wetenschappelijke, artikelen op te nemen.14
Archivaris
Vak en beroep zijn twee begrippen die sterk op elkaar lijken.15De term archivaris
kan zowel voor vak als beroep gebruikt worden, en vaak maakt dat niet veel uit.
Desondanks is een vak nét wat anders dan een beroep. Het is mogelijk van je vak
je beroep te maken, maar het klinkt raar wanneer iemand van zijn beroep zijn vak
maakt. Het is ook mogelijk meerdere vakken in één beroep uit te oefenen. Een vak
wordt hier gezien als verworven kennis en kunde om een bepaalde activiteit uit te
oefenen. Een beroep als een (maatschappelijke) werkkring met eigen taken,
bevoegdheden en verantwoordelijkheden.
In 'Kennis van de macht: de paradox van een professie' hanteert Theo Thomassen
de definitie van professionalisering "een proces waarbij leden van een beroeps
groep op collectieve wijze, vooral gebruikmakend van kennis-macht, een collectie
ve machtspositie trachten te verwerven en of te verdedigen, met als doel de
gebruiks- en ruilwaarde van het beroep te beheersen."16 Voor deze bijdrage baseer
ik mij op het artikel van Thomassen.17 De beroepsgroep van archivarissen oefent
het vak van archivaris uit.
Kenmerkend voor de eerste fase van professionalisering, aldus Thomassen, zijn
het formuleren en wettelijk vastleggen van de benoembaarheidseisen, de regeling
van de archiefexamens en de ontwikkeling van het vakgebied. In de oprichting
van de beroepsvereniging VAN, de publicatie van de Handleiding voor het ordenen
en beschrijven van archieven, de uitgave van Nederlands Archievenblad, studie
middagen, de Archiefwet 1918 en de oprichting van de Archiefschool zijn deze
stappen te herkennen. Archivarissen, vertegenwoordigd in de VAN, zijn bezig hun
arbeidsterrein af te bakenen, hun beroepsidentiteit te formuleren. Een terrein
met eigen regels, een terrein dat door andere beroepsgroepen en de samenleving
wordt geaccepteerd.
Archivarissen schermen in die beginfase hun nieuw verworven status van zelf
standig georganiseerde vakgenoten af van anderen. Zo wijst het bestuur in
november 1891 de suggesties tot een samensmelting van het Archievenblad met
HANS BERENDE SPIL OF SPAGAAT? BEROEP, VAK EN BLAD IN BEWEGING
13 www.archiefpublicaties.nl en P. Horsman, E. Ketelaar Th. Thomassen, 'Woord vooraf in P.J. Horsman
e.a.: Paradigma. Naar een nieuw paradigma in de archivistiek (Den Haag 1999) 6-7.
14 Medegedeeld tijdens de ALV van oktober 2009.
15 Zie ook de inleiding bij het eerste hoofdstuk van dit jaarboek.
16 Thomassen, 'Kennis of macht', 194. Thomassen ontleent deze definitie zelf weer aan Th.P.W.M. van der
Krogt, Professionalisering en collectieve macht (Den Haag 1981).
17 In dit S@P-jaarboek Professionaliteit staan diverse bijdragen over de ontwikkeling van het vak. Voor deze
bijdrage is het van minder belang de ontwikkeling van het vak te schetsen, maar veel meer om de relatie te
laten zien tussen de ontwikkeling van de beroepsgroep en de ontwikkeling van het vakblad.
249