Ten geleide
Openbaarheid van archieven is een van de meest centrale begrippen in
het Nederlandse archiefwezen (en ook daarbuiten). Het vormt vanaf
het begin de kern van het openbaar archiefwezen. Al in 1790 werd bij
de creatie van het Franse Nationaal Archief bepaald dat het drie dagen
in de week voor de burgers geopend zou zijn en het principe van open
baarheid werd vastgelegd in de eerste echte archiefwet ooit, de Franse
wet van 25 juni 1794. In Nederland is openbaarheid van archieven,
na bijna een eeuw van geleidelijke uitbreiding, verankerd in het eerste
artikel van de eerste archiefwet uit 1918 en vrijwel ongewijzigd over
genomen in de twee daaropvolgende wetten. Daarom is het eigenlijk
verwonderlijk dat dit thema pas in het zevende jaarboek van de SAP
aan de orde komt. Er zijn wel losse artikelen over dit onderwerp gepub
liceerd in vakbladen en bundels, maar niet eerder verscheen er in het
Nederlandse taalgebied een samenhangende publicatie over openbaar
heid van archieven, de geschiedenis, de achtergronden, de dilemma's.
Omgaan met openbaarheid van archieven is in de afgelopen twee
eeuwen gegroeid, veranderd en verandert nog steeds. De kern is steeds
hetzelfde gebleven: toestaan of weigeren. De inhoud is veranderd:
wat is er openbaar, de archiefstukken of de informatie? De regels zijn
gewijzigd. Naast de Archiefwet bevatten ook andere wetten, met als
belangrijkste de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) en de Wet
bescherming persoonsgegevens (WBP), bepalingen over de openbaar
heid van archieven. Het overgebrachte archiefmateriaal is recenter
geworden. En de achterliggende motivatie en regelgeving heeft het
onderwerp een complexiteit bezorgd, die aanleiding geeft tot de nodige
dilemma's en discussies. In de archiefwet worden de redenen genoemd
om de openbaarheid van archieven te kunnen beperken. De invulling
daarvan wordt in de praktijk van alledag telkens nader gedefinieerd.
Hoe ver gaat bescherming van de persoonlijke levenssfeer? Wanneer
loopt de veiligheid van de staat gevaar? Wanneer is er sprake van
onevenredige bevoor- of benadeling? Het heeft geleid tot discussies en
rechtszaken, zoals die over de openbaarheid van het rapport over de
Hofmansaffaire uit de jaren vijftig van de twintigste eeuw, het raad
plegen van archieven van de bijzondere rechtspleging van na de
Tweede Wereldoorlog, de inzage van stukken met materiaal over
biologische ouders. De doelstelling van de Stichting Archiefpublicaties
is om de ontwikkelingen in het vak te beschrijven en voor discussie
open te stellen. Met dit jaarboek hoopt de stichting de nodige inspira
tie en achtergrond te geven voor nieuwe discussies door iedereen die in
de dagelijkse praktijk te maken heeft met openbaarheid van archieven
en alle overige geïnteresseerden.