Gegevens worden sneller openbaar
Het openbaar hebben van archieven is een hoeksteen van een democratische
samenleving. De openbaarheidswetgeving, bijna wereldwijd, en de daarmee
samenhangende verkorting van overbrengingstermijnen van archiefstukken naar
archiefbewaarplaatsen, heeft zonder meer een positieve bijdrage op de wens om
gegevens 'onder de pet' te houden. Het letterlijke onder de pet houden, in het
hoofd houden, onthouden, en uiteindelijk vergeten. Het moment dat gegevens
openbaar worden, komt hoe langer hoe korter te liggen op het moment dat de
gegevens zijn vastgelegd. Desalniettemin zijn de verschillen groot. Termijnen
variëren van honderd jaar in bijvoorbeeld België (althans formeel) tot twintig
jaar in Estland en Nederland, vijftien jaar in Hongarije en Litouwen. Letland en
de Duitse deelstaten Schleswig-Holstein en Brandenburg hanteren een termijn
van in beginsel tien jaar.83 In Zweden zijn theoretisch documenten zo ongeveer
direct na creatie of ontvangst openbaar (dus niet noodzakelijk eerst na overbreng
ing), althans, als toegang tot het stuk in kwestie wordt gevraagd. De meeste
landen en organisaties kennen echter een termijn van dertig jaar. Die termijn
geldt voor de organisaties van de Europese Unie (EU) en de Verenigde Naties,
maar ook in bijvoorbeeld China84, Sri Lanka85, Colombia, Portugal, Frankrijk en
de centrale overheid van het Verenigd Koninkrijk.86
Een van de gevolgen van het liberaliseren van gegevens door het terugbrengen van
openbaarheidstermijnen is, dat sommige gegevens anders worden vastgelegd
(versleutelen) of een aparte status krijgen (classificeren) dan vöör de liberalise
ring het geval was, of in het ergste geval, niet worden vastgelegd. Politicus Hans
Wiegel zou ooit hebben gezegd: "Als dit allemaal openbaar wordt, ga ik voortaan
maar meer bellen".87 Het niet vastleggen om reden van het sneller openbaar
worden van gegevens, lijkt in de politiek welig te tieren. "Wat er in de boezem van
het kabinet wordt besproken, is geheim", aldus Minister van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid, J.P.H. Donner.88 Nu is dat altijd al zo geweest, en
het is nog maar de vraag of dat betekent dat ook niet wordt vastgelegd. Kennelijk
geldt het wel voor enkele 'gewone' politieke besluiten of afspraken die, zo blijkt,
niet voor vastlegging in aanmerking (zijn ge)komen, zoals afspraken tussen
staatssecretaris J.C. Huizinga-Heringa van het Ministerie van Verkeer en
Waterstaat met de leveranciers van 'taximeters'89 of het 'herenakkoord' (als het
al bestaat) tussen CDA en PvdA over het referendum EU-verdrag versus het ont
slagrecht. [D]it soort handjeklap voor gevorderden hoef je in een soepele coalitie
niet eens vast te leggen".90 Bij en door Nederlandse ministeries en in de politiek
dus niet, dus waarom wel bij en door bijvoorbeeld de Europese Raad (van rege
ringsleiders), die, zo stelt de Zweedse politicoloog Jonas Tallberg (1971) vast,
HOEZO
OPENBAARHEID
83 In Duitsland zijn 17 archiefwetten van kracht. Naast die voor de Bondsrepubliek in het algemeen
Bundesarchivgesetzbeschikt iedere deelstaat over een eigen archiefwet (Landesarchivgesetz)Zowel voor de
federatie als voor de meeste deelstaten, -behoudens de in de tekst genoemde- geldt een termijn van
30 jaar.
84 Archives Law of the People's Republic of China (1996) artikel 19,
www.lawinfochina.com/law/_display.asp?id=1157 (17 december 2007)
85 www.tanap.net/content/archives/archives.cfm?ArticleID=201#access (geraadpleegd op 17 december
2007).
86 David Banisar, The freedominfo.org Global Survey Freedom of Information and Access to Government Record
Laws Around the World (2004) www.freedominfo.org/documents/global_survey2004.pdf (geraadpleegd op
20 december 2007).
87 Hugo Arlman, Gerard Mulder, 'Feiten. De angsten en twijfels van Nederlandse archivarissen', Nederlands
Archievenblad 85 (1981) p. 306-311 aldaar p. 306.
216
