'Bestuurlijke oraliteit' in de praktijk:
redenen waarom niet(s) wordt vastgelegd
Er zijn verschillende redenen om gegevens die voor vastlegging in aanmerking
(moeten) komen, niet vast te leggen. Soms gebeurt het onbewust, helaas ook
bewust. Het lijkt er op dat bij het bewust niet vastleggen bepaalde belangen zijn
gediend: landsbelang, eigen belang of welk belang dan ook. Het betekent geens
zins dat personen die bewust iets niet vastleggen, zijn te beschuldigen van het
'achterhouden' van gegevens of te betichten van subversiviteit. Het bewust niet
vastleggen kan namelijk zijn ingegeven om bijvoorbeeld te voorkomen dat de
gegevens een eigen leven gaan leiden en mogelijk tot onrust leiden. Angst als
motivatie; ter voorkoming van het bewaard blijven van gegevens die tegen je
kunnen worden gebruikt en kunnen leiden tot sociale, politieke of economische
uitsluiting, dissidenten, 'tegenstanders', 'andersdenkenden'.
Van het bewust niet vastleggen van gegevens zijn veel voorbeelden te vinden.
Onschuldige, onschuldig ogende en weerzinwekkende. Naast 'historische' zijn
ook meer recente voorbeelden gegeven die in de pers van de afgelopen periode zijn
aangetroffen. Daarnaast is in dit artikel dankbaar gebruik gemaakt van enkele in
het oog springende archiefpublicaties, met name uit de bundel Archives and the
Public Good.21
Ter voorkoming van onrust
Politiek bestaat soms bij de gratie van 'rust in de tent'. Hoe meer pers, publiek,
oppositie, vijanden en anderen, weten van plannen, planningen, bedoelingen,
voornemens enzovoorts, hoe lastiger of moeilijker het is om beslissingen
te nemen temeer omdat iemand daarop kan worden aangesproken. Tot de
categorie 'het niet vastleggen van gegevens, om onrust bij de bevolking
te voorkomen', kunnen worden gerekend de besluiten tot wat zo netjes heet
'overheidsgeweldsmonopolie', 'gezag over geweld' dan wel, aanstichten tot
(burger)oorlog of mogelijk nog erger, het doelbewust uitmoorden van (een
bepaalde) bevolking(sgroep): volkenmoord, genocide. Van de vele voorbeelden
die de geschiedenis (alleen de geschiedenis?) kent van volkenmoord, genocide,
kan met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid worden aangetoond, dat
bevelen daartoe bewust niet zijn vastgelegd. Althans niet in de voorbereiding
tot het geven van het bevel, niet op het moment daarvan, maar soms slechts in
egodocumenten van betrokkenen of in geschriften van tijdgenoten, waarnemers
of anderszins. Hiervan volgen nu enkele voorbeelden.
De Armeense kwestie
Over de Armeense 'kwestie' die in de officiële Turkse lezing geldt als een
onbedoeld gevolg van de oorlogshandelingen waarin het Osmaanse Rijk tijdens
de Eerste Wereldoorlog is verwikkeld, weten we dat tussen augustus 1914 (het
HANS WAALWIJK WAT NIET WEET, DEERT!
19 Ian Kershaw, Fateful Choices. Ten Decisions That Changed the World. 1940-1941(New York 2007) p. 85.
20 Ibidem, p. 70 en 498, noot 48.
21 Richard J. Cox, David A. Wallace (ed.) Archives and the public good: accountability and records in modern
society. (Westport and London 2002).
205
