altijd kan worden gevonden. Als gevolg van de ontwikkelingen in de techniek,
kunnen inderdaad eens vastgelegde gegevens zonder veel moeite op zoveel plaat
sen zijn opgeslagen en bewaard, dat het daadwerkelijk vernietigen of verwijderen
van (al die) gegevens mogelijk wel eens heel moeilijk zou kunnen gaan worden.
Maar terugvinden is uiteindelijk toch weer een kunst op zich.
Netzverdichtung, globalisering, democratisering en individualisering leiden dus
niet alleen tot de vraag om (meer) openheid en transparantie van het handelen.
Het is kennelijk ook meer dan ooit reden, om ervoor te zorgen dat sommige
gegevens nooit openbaar worden. En dat kan het best worden vorm gegeven door
niet(s) vast te leggen, immers, "wie schrijft, blijft".
'Bestuurlijke oraliteit' in de praktijk: actoren die niet(s) vastleggen
Het bewust niet vastleggen van gegevens is in het voorgaande als 'bestuurlijke
oraliteit' aangeduid. De belangrijkste reden voor de keuze van deze woorden is
dat het niet vastleggen van gegevens door met name 'het bestuur', het meeste
effect heeft op het wel en wee van een samenleving. Geen individu, in de zin van
een natuurlijke persoon zoals dat van rechtswege heet, is immers gehouden aan
het vastleggen van gegevens, tenzij nodig voor welke verantwoording dan ook. Het
is dus met name 'het bestuur' dat zich dient te verantwoorden voor zijn daden.
Dat vinden wij althans vanuit democratisch oogpunt niet meer dan normaal.
Nu is bestuur een verzamelbegrip waar van alles en nog wat onder kan worden
verstaan. Met de 'Dikke van Dale' in de hand is 'bestuur' te begrijpen als "het
leiden en regelen van zaken en personen, beheer, bewind", maar tevens in de
tweede en derde betekenis die het woordenboek geeft: "gezag, regeringsysteem" en
"het lichaam, college dat krachtens opgedragen bevoegdheid de aangelegenheden
van een vereniging, instelling, onderneming, gemeente, staat enz. regelt en
leidt".15 Bestuur is daarmee een begrip, waarin het geheel van handelingen
samenkomt vanuit beleidsvoorbereidend, bestuurlijk en uitvoerend perspectief;
de handelingen dus van 'de', politiek, inclusief 'het' management en 'de' admini
stratie, inclusief 'de' bureaucratie. En dat hoeft niet noodzakelijk betrekking te
hebben op de overheid alleen, hoewel daarbinnen kennelijk het archief als "het
geheim van de bureaucratie" is aangemerkt, al was het maar omdat ambtenaren
zich willen indekken.16
'De' politiek houdt zich vanzelfsprekend met van alles en nog wat bezig. Het
opbouwen en in stand houden van bijvoorbeeld de staat en het welbevinden van
zijn burgers kan hierbij centraal staan. Beperken wij ons tot tot de staat, dan
heeft deze het monopolie op het legitieme geweld, aldus socioloog Max Weber
(1864-1920).17 Dit geweldsmonopolie manifesteert zich zowel naar binnen, op de
burger via wet- en regelgeving - en daarmee ook het toezien op naleving daarvan
HANS WAALWIJK WAT NIET WEET, DEERT!
14 Lübbe gebruikt voor het niet vastleggen en niet verwijderbaar zijn, respectievelijk de woorden "nicht doku-
mentiert" en "nicht löschungsanfallig"Hermann Lübbe, Modernisierungsgewinner: Religion, Geschichtssinn,
direkte Demokratie und Moral. (München 2004) p. 132. Het concept Netzverdichtung komt in veel werk van
Lübbe voor, bijvoorbeeld Hermann Lübbe, Die Zukunft der Vergangenheit. Kommunikationsnetzverdichtung
und das Archivwesen. Lezing gehouden tijdens de "Landelijke Bijeenkomst Archiefbestel" op 12 juni 2001,
De Rode Hoed te Amsterdam.
15 G. Geerts, H. Heestermans, Van Dale. Groot woordenboek der Nederlandse Taal. Eerste deel A-L (Utrecht en
Antwerpen, 198911 [1984]) lemma 'beheer', p. 318.
16 Dick Houwaart, Het geheim van de ambtenaar. (Kampen 1990) p. 67-68. De columns van Houwaart waren
eind jaren 1980 eerder anoniem verschenen in Dagblad Trouw.
17 Max Weber, Wirtscfhaft und Gesellschaft. Grundriss der Verstehende Soziologie (Neu Isenburg 2005 [1922])
p. 1042-1046.
203