wetenschappen zijn hiervoor methoden ontwikkeld, bekend als oral history. Ook daarbuiten worden vergelijkbare methoden ingezet, bijvoorbeeld bij de 'optekening' van landaanspraken van de oorspronkelijke bevolkingsgroepen, first nations, om bij het beslechten van disputen te dienen als 'bewijsmateriaal', zoals bij Nieuw-Zeelandse Maori, Australische Aborigines en Canadese Indianen en Inuit, om slechts enkele groepen te noemen.8 Van oraliteit naar schriftelijkheiden terug? Binnen de taalkunde, geschiedwetenschap, sociologie en antropologie is het fenomeen oraliteit en verschriftelijking al decennia onderwerp van onderzoek, en daarmee van discussie. Hierbij gaat het niet zozeer om de vraag wat oraliteit is en wat schriftelijkheid, maar veeleer of deze fenomenen chronologisch in eikaars verlengde liggen of dat zij naast elkaar (kunnen) bestaan en indien dat zo is, in hoeverre. Een lineaire of een dualistische benadering dus van sec 'orale' en 'schriftelijke' cultuur. Er zijn aanhangers van verschillende scholen, verschillende modellen.9 Onder oraliteit wordt over het algemeen verstaan de mondelinge overlevering en de mondelinge communicatie in wat dan heet 'een orale samen leving'. Na(ast) ontwikkeling van schrift en verschriftelijking van (of beter: binnen die) orale samenleving, zou een hoofdzakelijk verschriftelijkte en schrift elijke samenleving zijn ontstaan. Zonder uitspraak te doen of de aanhangers van de lineaire of de dualistische benadering het bij het rechte eind hebben, hier is de aandacht te vestigen op een fenomeen van de mengvorm van oraliteit en schriftelijkheid, en wel op basis van werk van de Amerikaanse 'dualist' (onder andere) cultuurhistoricus Walter Jackson Ong (1912-2003). Een technologische hoog ontwikkelde omgeving Ong onderkent naast een oraliteit van vöör de verschriftelijking ('primaire oraliteit') ook een oraliteit die alleen betrekking heeft op de mondelinge gegevensoverdracht en gecommuniceerd wordt via media die voor het ontstaan en tijdens het bestaan en functioneren, afhankelijk is van schriftelijke communica tie ('secundaire oraliteit').10 Buiten beschouwing laat hij het bewust niet vastleg gen van gegevens in een literaire samenleving, waardoor die gegevens slechts oraal kunnen worden gecommuniceerd, vooropgesteld dat daar sprake van is. Deze vorm van oraliteit is dus het gevolg van het feit dat er wordt vastgelegd. Zoals Ong aangeeft blijven in de verschriftelijkte of schriftelijke samenleving HANS WAALWIJK WAT NIET WEET, DEERT! 8 Er is over dit onderwerp veel geschreven. Hier zijn met name van belang artikelen in Noord-Amerikaanse en Australische archieftijdschriften, zoals: Evelyn Wareham, "'Our Own Identity, Our Own Taonga, Our Own Self Coming Back": Indigenous Voices in New Zealand Record-Keeping', in Archivaria. The Journal of the Association of Canadian Archivist 52 (2001) p. 26-46; Peter R.A. Gray, 'Saying It Like It Is: Oral Traditions, Legal Systems and Records', Archives and Manuscripts. The Journal of the Australian Society of Archivists 26 (November 1998) p. 248-265; John F. Leslie, 'The Importance of Oral and Extrinsic Historical Evidence in Understanding Indian Treaties', Archivaria. 53 (2002) p.122-129; Mary Ann Pylypchuk, 'The Value of Aboriginal Records as Legal Evidence in Canada: An Examination of Sources', Archivaria 32 (1991) p. 51-77. 9 Zie voor een overzicht, Mayke de Jong, 'Geletterd en ongeletterd: zin en onzin van een tegenstelling', in: R.E.V. Stuip, C. Vellenkoop, Oraliteit en schriftcultuur. (Hilversuml993) p. 9-31, vooral p. 10-14. 10 Walter J. Ong, Orality and Literacy. The Technologizing of the World (London and New York 1982) p. 11, 137. 'Secundaire oraliteit' in de woorden van de Nederlandse mediëvist Marco Mostert (1957) "het geschreven woord is op de achtergrond aanwezig", en de middelen die daartoe ten dienste staan zijn grammofoon, telefoon, radio, televisie, film, video, internet, enzovoorts. Marco Mostert, Oraliteit. (Amsterdam 1998) p. 91, 97-98. 201

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2006 | | pagina 203