Wat niet weet, deert!
Over het bewust niet vastleggen van gegevens
"En dan ook nog het invriezen van het gesproken woord
vreselijk te moeten denken dat alles zou worden bewaard,
elk onoverdacht woord, elke smakeloze opmerking"
Pascal Merci er1
Transparantie van en controle op het handelen
Openbaarheid staat en valt bij de beschikbaarheid van gegevens, vastgelegd op een
gegevensdrager. Geen beschikbaarheid zonder toegankelijkheid. De toegankelijke-
beschikbaarheid van gegevens van rechtspersonen is van belang voor de bedrijfs
voering maar ook voor de controle op die bedrijfsvoering, controle op het
handelen. De tijden zijn voorbij waarin personen of organisaties nauwelijks over
hun daden, doen en laten, verantwoording hoefden of moesten afleggen.
Overheden zijn transparant, of zeggen dit te zijn. Overheden en andere rechts
personen, kunnen inmiddels op hun handelen worden aangesproken.
Maar, worden wel alle gegevens vastgelegd, die nodig zijn om de (democratische)
controle te kunnen uitoefenen? Is het handelen wel aan de hand van vastgelegde
gegevens (re) construeerbaar? Is het zo dat hoe langer hoe transparanter de
samenleving wordt, er ook hoe langer hoe minder uiteindelijk wordt vastgelegd en
op langere termijn te archiveren valt? Hoe vaak komt het voor dat er maar heel
weinig is opgeschreven, er slechts een aide mémoire, een geheugensteun, aanwezig
is. Of dat er helemaal niets is opgeschreven. Hoe verhoudt zich dat tot de begin
selen van rekenschap, transparantie en het zoeken en vinden van recht en bewijs?
Tezamen hoekstenen van een democratische samenleving, fundament van een
open samenleving.
Waar staan we, anno 2008, met in het achterhoofd een uitspraak van de
Pruisische-Duitse staatsman Otto von Bismarck uit 1871, dat "het belangrijkste
[in de politiek] niet in documenten wordt vastgelegd"2 Von Bismarck zou zijn
ambtenaren zelfs hebben verboden belangrijke zaken "aan het papier toe te
vertrouwen".3 In theorie is zoiets nu ondenkbaar, althans, in bepaalde situaties,
of in een bepaalde omgeving.
HANS WAALWIJK
1 Pascal Mercier, Nachttrein naar Lissabon. Roman, [uit het Duits vertaald door Gerda Meijerink]
(Amsterdam 200714 p. 174.
2 Chris Lorenz, De constructie van het verleden, (Amsterdam 1987) p. 46. Vergelijk de parafrasering van
Bismarcks uitspraak in het dagboek van Bismarcks medewerker Julius Hermann Moritz Busch.
Die Hauptsache [der Politik, HW] liegt immer in Privatbriefen und konfidentiellen Mitteilungen, auch
mündlichen, was alle nicht zu den Akten kommt."
3 Rolf Hochhuth, Krieg und Klassenkrieg. Studiën (Hamburg 1971) p. 201.
199
