De grote belangstelling die er voor dit archief is, wordt vooral gevoed door
persoonlijke interesse. Uit tabel 4 wordt duidelijk dat 72,6% van de verzoeken in
de door mij onderzochte jaren hier hun grondslag in had. Het gaat hier veelal
om onderzoek dat gedaan wordt in het verlengde van genealogisch onderzoek of
onderzoek met een persoonlijk belang, meestal door 'kinderen van' of andere
verwanten. Het belang dat het archief van de Sociale Dienst heeft, blijkt in grote
mate van symbolisch-emotionele aard te zijn (het derde hierboven genoemde
punt van Knotter).
Nationaal Archief: het Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging
Het Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR) is één van de 6.000
archieven die zich bevinden in het Nationaal Archief te Den Haag.16 Het heeft
een omvang van 3800,5 strekkende meter en bestaat uit circa 30.000 dozen. Het
archief is van een groot belang. Zo werd dit archief in het Nationaal Archief in
2004 het meest geraadpleegd, op het archief van de Verenigde Oost-Indische
Compagnie na.17
Het Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging is ontstaan uit een samen
gaan van verschillende justitiële archieven van 'politieke delinquenten' die tussen
1945 en 1952 werden opgespoord en opgepakt omdat zij 'fout' zouden zijn
geweest in de Tweede Wereldoorlog. Het omvat lokale opsporingsdossiers (van de
Politieke Opsporings Diensten (POD), Politieke Recherche Afdelingen (PRA) en
Politieke Recherche Afdelingen Collaboratie (PRAC)), dossiers van het Openbaar
Ministerie, berechtingdossiers van Tribunalen die belast waren met het tucht
rechtelijk bestraffen van Nederlanders die zich onvaderlandslievend gedragen
hadden, en berechtingdossiers die gevormd zijn door Bijzondere Gerechtshoven
en de Bijzondere Raad van Cassatie belast met het strafrechtelijk berechten van
oorlogsmisdrijven. Het gaat om meer dan een half miljoen persoons- en bedrijfs-
dossiers, waarvan het merendeel betrekking heeft op de eerstgenoemde groep.
Het aantal aangetroffen verdachten wordt geschat op ten minste 310.000 en
maximaal 525.000 personen.18 Vanwege de privacygevoelige informatie die in
NICO VRIEND REGELS EN MENSELIJKHEID
Jaar
Verzoeken m.b.t. de
Sociale Dienst
Waarvan
persoonlijk
Waarvan
wetenschappelijk
2001
28
20
8
2002
24
13
11
2003
19
16
3
2004
10
10
0
2005
14
10
4
2001-2005
95
69
26
Tabel 4. Persoonlijk en wetenschappelijk gebruik van het archief van de Sociale Dienst
17 Zie forum Eric Hennekam: http://forum.archieven.org/index.php?topic=3251.msg4956.
18 www.nationaalarchief.nl/collectie/Actueel/CABR. Voor meer informatie over de inhoud van het archief,
zie: S. Faber, G. Donker, Bijzonder GewoonHet Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (1944-2000) en
de 'lichte gevallen' (Haarlem 2000).
109
