Archief schept een band. Selectie en digitaal archief1 ICT in Nederland Het werken met computers is in Nederland, net als in vele andere landen, in korte tijd gemeengoed geworden. In vergelijking met de omringende landen is het gebruik van informatie- en communicatietechnologie2 - thuis en op het werk - in de Nederlandse samenleving hoog.3 Op de wereldranglijst computer dichtheid per huishouden staat Nederland geheel bovenaan: drie op de vier huishoudens beschikken over minimaal één computer. Wat particulier internet gebruik betreft staat Nederland op de derde plaats: bijna zes op de tien personen hebben thuis toegang tot internet. Ongeveer 58 van de bevolking e-mailt en surft. Zweden is eerste (65%) en de Verenigde Staten tweede (60%).4 In ruim negen van de tien bedrijven in Nederland zijn computers te vinden; acht van de tien hebben toegang tot internet. Zeven op de tien bedrijven met toegang tot internet bieden inmiddels diensten en producten aan.5 De intensiteit van het internetgebruik is in rap tempo gestegen: het volume van het internet verkeer is in de periode 1997-2002 meer dan verhonderdvoudigd. De uitgaven aan telecommunicatiediensten - waaronder de kosten van het internetverkeer - groeiden de laatste jaren met dubbele cijfers.6 De Nederlandse overheid koestert grote ambities over informatieverstrekking en dienstverlening aan burgers via internet, zowel op landelijk niveau als bij de lagere overheden, en over het verbeteren van de interne processen binnen de overheid met behulp van ICT.7 Bijna alle gemeenten in ons land hebben een eigen website - 98% in 2002, tegen 68% in 20018. Gelet op de aard van de informatieverstrekking en dienstverlening scoort de Nederlandse elektronische overheid relatief laag: 26% betreft daadwerkelijk een volledige afdoening van 178 zaken. Op het hoogste niveau van interactiviteit gaat, in Europa, de e-overheid in Denemarken voorop (72%).9 Omgaan met ICT-goederen en diensten is heel gewoon geworden in het dagelijks leven, zowel op het werk als thuis. Dat betekent echter allerminst dat de gebrui kers goed nadenken over de gevolgen op de lange termijn voor digitaal opgeslagen informatie. Snelheid van communicatie, het gemak en de fantastische mogelijk heden van computers en internet stuwen het gebruik omhoog. In deze omgeving, van steeds maar sneller en steeds maar handiger, lijkt weinig ruimte te zijn voor het vasthouden van herinneringen aan wat is geweest. De beroepsgroep van archivarissen - maar gelukkig zij niet alleen - maakt zich daar grote zorgen over, al zeker meer dan twintig jaar. Enkele historische lijnen Digitale documenten kunnen uitsluitend met behulp van elektronische appara tuur en besturings- of toepassingsprogrammatuur als document te voorschijn worden gehaald. Charles Dollar (1978) is een van de eersten die over selectie van digitale archieven heeft geschreven, al heette het in die tijd - en nog vele jaren daarna - machine-readable data (machine leesbare gegevens).10 Bij selectie van digitaal archief, appraisal, hield hij het oog gericht op de informatiewaarde voor de externe gebruiker: 'the information can be analyzed in ways and for purposes other than those for which the agency originally collected them'.11 Binnen tien jaar zou, zo verwachtte hij, de gang van zaken rond waardering en selectie overhoop zijn gehaald. De ervaringen bij het Nationaal Archief te Washington (NARA), waar men sinds 1969 met machine-readable data te maken had, vormden de achtergrond van zijn uiteenzetting. Een groot bezwaar van digitaal archief is de afhankelijkheid van software, van programmatuur die snel veroudert of in onbruik raakt. Dollar voorzag dat daardoor de kosten de pan uit zouden rijzen, onder meer vanwege de noodzaak van conversie e.d. De kosten vormen dan ook een niet te negeren factor bij de uiteindelijke selectiebeslissing. Zijn advies luidde dat het NARA er goed aan zou doen te streven naar het overnemen van software independent archief - archief onafhankelijk van programmatuur.12 Wat Dollar niet kon voorspellen op dat moment, in 1978, is wat de personal computer en internet in de daaropvolgende jaren teweeg zouden brengen: de computer zou net zo verspreid raken als het kopieerapparaat. AGNES E.M. JONKER 1 Dit artikel is een bewerking van Leen Charles et al. (red.), 'Uit het oog, uit het hart', gepubliceerd in Archiefselectie in Vlaanderen: de proef op de som Huldeboek aangeboden aan Griet Marechal (Antwerpen, WBAD, 2003), pp. 79-94. 2 'ICT-goederen en -diensten zijn goederen en diensten die het tezamen mogelijk maken om langs elektro nische weg informatie te registreren, te verwerken, te reproduceren en te communiceren.' De digitale economie, CBS, 2002, p. 29. http://www.cbs.nl/nl/publicaties/ 3 De digitale economie 2002. http://www.cbs.nl/nl/publicaties/ Voorts de Internationale ICT-toets 2002, een tweejaarlijkse inventarisatie van de relatieve positie van Nederland op het gebied van ICT, persbericht ministerie van Economische Zaken, 19 november 2002 en publikatie. http://www.ez.nl/ 4 De Eurobarometer van de Europese Commissie http://www.europa.eu.int/information_society/eeurope/benchmarking/list/2001/index_en.htm 5 De digitale economie 2003, p. 15. http://www.cbs.nl/nl/publicaties/ Zie ook http://www.nederlandgaatdigitaal.nl/ 6 De digitale economie 2003, p.ll. http://www.cbs.nl/nl/publicaties/ AGNES E.M. JONKER ARCHIEF SCHEPT EEN BAND. SELECTIE EN DIGITAAL ARCHIEF 7 Nationaal en internationaal timmeren overheden hard aan de weg om een elektronische overheid (e-government) te realiseren. Voor Nederland zie onder meer http://www.ictu.nl en http://www.elo.nl 8 De digitale economie 2003, p. 12. http://www.cbs.nl/nl/publicaties/ 9 Online availability of public services. How does Europe progressWeb based survey on electronic public services. Report of the fourth measurement. October 2003, p. 21. De onderzoekers onderscheiden vier niveaus - of ontwikkelingsfasen - van informatieverstrekking en interactie. Full electronic case handling is het verst gevorderd: er komt geen papierwerk meer aan te pas. http://europa.eu.int/information_society/eeurope/ Cf. http://www.topoftheweb.net/ 10 'Appraising machine-readable records', the American Archivist 42 (October 1978), pp. 423-430. Opgenomen in Maygene F. Daniels and Timothy Walch (eds.), A modern archives reader: basic readings on archival theory and practice (Washington, 1984), pp. 71-79. 11 Idem, p. 73. 12 Een advies dat later is overgenomen. Electronic Records Archives (ERA) van National Archives and Records Administration (NARA) te Washington streeft naar platformonafhankelijk digitaal archief. http://www.archives.gov/electronic_records_archives/index.html. 179

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2004 | | pagina 91