Van geplaatste afsluiters en brandkranen werden stamkaarten aangelegd. Van
weggenomen kranen werden de kaarten verwijderd, maar niet dan nadat de
mutaties op staat waren gesteld voor de statistiek. De politie en brandweer ontvin
gen tweemaal per maand opgaven van geplaatste en verwijderde brandkranen.
Om greep te houden op het functioneren van de werklieden bestond een nauw
omschreven procedure voor het uitgeven en inleveren van gereedschappen en het
administreren van de arbeidslonen. Voor ontvangst en inlevering van gereed
schap, uitsluitend op bon, werd in de werkboekjes van de opzichter en de werkman
aantekening gehouden. Van deze aantekeningen werd aan het eind van iedere
maand een staat ingeleverd bij de afdeling Boekhouding. De arbeidslonen waren
gebaseerd op gegevens die werden ontleend aan de ingeleverde tijdbriefjes en
dagrapporten. De ingeleverde tijdbriefjes werden gecontroleerd aan de hand van
de werkrapporten der werklieden. Vervolgens werden de hoofden van boeking
bepaald en werden de gegevens ingeschreven op tijdkaarten, die iedere donderdag
morgen bij de afdeling Boekhouding werden ingeleverd. Tevens moesten daarbij
de verlof- en ziektebriefjes, de opgaven van toeslagen en de opgaven van vergoedingen
voor het gebruik van een rijwiel worden gevoegd.
Ten slotte moesten ook de rusturen van de werklieden op kaartjes worden
bijgehouden.
Bovenstaande geeft een goed beeld hoe het bedrijf door middel van registratuur
greep hield op de technische werkzaamheden die voor de distributie van het
product noodzakelijk waren. De neerslag die daarvan het resultaat is geweest,
is slechts ten dele bewaard gebleven in het archief. Modellen van werkbriefjes,
rustkaartjes, bonnen en andere administratieve papieren ten behoeve van de
dagelijkse werkzaamheden zijn niet aangetroffen. Op een hoger aggregatieniveau
vindt men wel de op deze documenten gebaseerde verzamelgegevens. Dankzij het
bewaard gebleven overzicht kunnen we ons evenwel een beeld vormen van de
toenmalige documentenstroom. Hoe en of deze in de jaren twintig en dertig
werd gemechaniseerd kon in dit onderzoek niet worden achterhaald. Dit was wel
mogelijk voor de waterdebiteurenadministratie.
Debiteurenadministratie
In 1926 toonde de administrateur van de Duinwaterleiding Stempels vol trots
de organisatie van de administratie der waterdebiteuren op de Tentoonstelling
op het gebied der openbare en particuliere bedrijfsadministratie (T.O.P.A.).16
Behalve op de T.O.P.A. demonstreerde Stempels zijn paradepaard tevens in de
tijdschriften Water en gas en Financieel overheidsbeheerd7 Zowel de tentoonstel
ling als de artikelen werden begeleid door een schematische weergave van de
waterdebiteurenadministratie. Met deze voorstelling beoogde Stempels "den
beschouwer een beeld te geven van de aan deze administratie verbonden
werkzaamheden en daarbij te doen zien hoe door gebruikmaking van kantoor
machines en doorschrijf-systemen de 'efficiency' is betracht". Het voor de
Figuur t. Schema van de administratie der waterdebiteuren
(reconstructie door L. Muntz).
CONTEXT EN FUNCTIONEEL INSTITUTIONEEL ONDERZOEK: PRAKTIJK
16 Stempels, 'De inzending der Haagsche Duinwaterleiding', 189.
17 Stempels, 'De inzending der Haagsche Duinwaterleiding'; Financieel overheidsbeheer, halfmaandelijks orgaan
voor overheidsbedrijven en diensten, nrs. 5-9 (1934) 71-139.
116
DICK BRONGERS INFORMATIESTROMEN BIJ DE HAAGSE DUINWATERLEIDING
O 2
O
JHl
OC
CD
o
O
CD
O
o
OC
O
Q
117