van archieven en het archivistische discours zich veelal, net als vele transnatio
nale studies, tot beschrijving en tot het naast elkaar stellen. Bovendien wordt in
vele studies de archivistiek geïsoleerd van de maatschappelijke context, terwijl
het juist gaat om de relaties tussen de politieke, economische, sociale, theologi
sche paradigma's in een bepaalde samenleving en de creatie en het gebruik van
archieven, en hoe veranderingen van het ene invloed hebben op het andere.22
Gezien de belangrijke plaats die rechtsvergelijking in de vorming van juristen
inneemt, verbaast het niet dat de weinige comparatieve studies op archivistisch
gebied voor een groot deel van juridische aard zijn. Ik denk aan het boek van
Carol Couture en Marcel Lajeunesse, Legislations etpolitiques archivistiques dans
le monde23, en aan het werk van de betreurde Hervé Bastien: zijn Perspectives de
droit compare', gevoegd als aanhangsel aan zijn Droit des archives en aan het
rapport-Braibant over het Franse archiefstelsel.24
Voordelen van vergelijkende archiefwetenschap
Wat hébben we aan de archivistische etnologie? Voor een wetenschapper behoeft
die vraag geen ander antwoord dan: bevrediging van wetenschappelijke nieuws
gierigheid en versterking van wetenschappelijke methode. Het bewijs van een
hypothese kan juist door de vergelijking een grotere geldigheid krijgen.25 Maar de
praktiserende archivaris zal toch meer willen horen. Daartoe kunnen we gebruik
maken van wat in een zusterdiscipline, die der bibliothecarissen, daarover is
geschreven. Meer dan 25 jaar geleden publiceerde de Amerikaanse Library
Association een boekje The dimensions of comparative librarianship door
J. Periam Danton, die sinds 1961 in Berkeley, Californië, doceerde in vergelijken
de bibliotheekwetenschap.26 Veel van dit boekje wordt ingenomen door opsom
mingen van de vele schrijvers waarmee Periam Danton het niet eens is, maar hij
geeft ook zijn eigen mening over de specifieke voordelen van vergelijkende biblio
theekwetenschap. Toegepast op de comparatieve archivistiek zijn dat de volgende.
Zorgvuldige comparatieve studie van archiefpraktijken en procedures zal resul
teren in algemene aanvaarding van de 'betere', gegeven zekere omstandigheden
en condities. Dit op zichzelf is niet het doel van de vergelijkende archiefweten
schap, maar kan wel een indirect gevolg zijn. Dat geldt ook voor de ontdekking,
door de vergelijkende archiefwetenschap, van volkomen nieuwe, of aangepaste
technieken, die elders kunnen worden toegepast. In de derde plaats kan de ver
gelijkende archiefwetenschap leiden tot een verbreding van het gezichtspunt,
tot een grotere gevoeligheid voor de culturele context van archieven en daarmee
tot een grotere professionaliteit. Wie alleen het eigen archiefsysteem kent,
is geneigd de daarin bestaande structuren voor noodzakelijk en onveranderbaar
te houden. De vergelijkende archiefwetenschap laat ons zien dat die structuren
"ne sont pas recues partout, qu'elles peuvent être en déclin ou avoir été abandon-
nées même en certains pays; il conduit a nous interroger, au-dela de leur origine,
sur leur justification et leur portée réelles."27 Terecht maakte Braibant in zijn
rapport over de herziening van het Franse archiefwezen veelvuldig gebruik van
buitenlandse voorbeelden. Ook verwerft de waarnemer een toegevoegd of ver
schillend perspectief op de eigen situatie, die men beter kan begrijpen door het in
comparatieve studie verworven begrip: "il nous montre d'autres nations, que
nous jugeons démocratiques, adhérer a de toutes autres formules...il nous révèle
d'un autre cöté que dans d'autres États on regarde comme faussement démocra
tiques et hypocrites les formules dont nous affirmons les mérites.
L'établissement de la vérité gagne a ces réflexions."28
Publicatie van comparatieve studies draagt ook bij tot de uitwisseling van
ideeën, waarop de verbetering van het vak berust. De vergelijkende archiefweten
schap draagt ook bij tot verbetering van internationaal begrip en samenwerking,
ook tot oplossing van archiefproblemen van internationale aard. Een voorbeeld
daarvan is het netelige probleem van de contentieux archivistiques. In vele geval
len konden deze worden opgelost pas op basis van een beter inzicht in de compa
ratieve geschiedenis en context van de archiefvorming in de metropool en de
koloniën, niet alleen die van het eigen land, maar ook elders.
Tenslotte noem ik de onschatbare bijdrage die de vergelijkende archiefweten
schap kan hebben voor de opleiding en vorming van archivarissen: zij scherpt de
geest, vergroot het inzicht en bevestigt het wetenschappelijke karakter van de
archivistiek.
CONTEXT EN FUNCTIONEEL INSTITUTIONEEL ONDERZOEK: THEORIE
22 T. Cook, 'From information to knowledge: an intellectual paradigm for archives', Archivaria 19
(1984-1985), herdrukt in: T. Nesmith (ed.), Canadian archival studies and the rediscovery of provenance
(Metuchen-London 1993) 217. Cf. A. Black, 'Information and modernity. The history of information
and the eclipse of library history', Library history 14 (1998) 39-45.
23 C. Couture en M. Lajeunesse, Legislations etpolitiques archivistiques dans le monde (Québec 1993).
24 H. Bastien, Droit des archives (Paris 1996) 125-133; Guy Braibant, Les archives en France. Rapport au Premier
ministre (Paris 1996) 131-159.
25 Periam Danton, The dimensions, 118.
26 Periam Danton, The dimensions. Cf. J. Periam Danton, 'Definitions of comparative and international
library science', in: J.F. Harvey (ed.), Comparative <Sc international library science (Metuchen 1977) 3-14.
90
ERIC KETELAAR DE CULTURELE CONTEXT VAN ARCHIEVEN
27 David, Les grands systèmes, 7.
28 David, Les grands systèmes, 8.
91