Economische zaken
Waardengemeenschap
noemen en wie niet, maar ook aandacht schenken het verhaal
waarmee hij zijn bestaan legitimeert, het verhaal dat mensen
aanmoedigt en in staat stelt zich als staatsburgers te gedragen,
een verhaal dat heden, verleden en toekomst met elkaar
verbindt.
Het verhaal dat de Republiek bij elkaar hield werd destijds overal
verteld en bediscussieerd, in officiële verklaringen als de Apologie
van Willem van Oranje, het Plakkaat van Verlatinghe, de Corte
Vertooninghe en in boeken en talloze pamfletten. Het was het
verhaal van het gerechtvaardigde verzet tegen een vorst die
ontrouw was aan zijn volk, van de strijd tegen de Spaanse legers
en tegen de aantasting van rechten en vrijheden. Het was het
verhaal van de verdediging van die rechten en vrijheden, en dat
omvatte niet alleen de verdediging van de gereformeerde religie
maar ook de destijds ongebruikelijke scheiding van kerk en staat.
Het was het verhaal van een historische en actuele lotsverbonden
heid. De Republiek was niet allen een defensief verbond, het was
ook een gemeenschap van waarden, waarden die breed werden
gedeeld.
Het streven naar Europese eenheid is van oudsher ook een streven
geweest naar een Europese waardengemeenschap. De landen
van Europa moesten zich verbinden om geweld te voorkomen,
om onderlinge geschillen uit te sluiten, om te voorkomen dat er
nog ooit rechtse of linkse dictaturen op hun grondgebied zouden
worden gevestigd, om menselijke waardigheid, vrijheid,
democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de
mensenrechten te bevorderen. En dat allemaal in een samen
leving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie,
verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en de gelijkheid
van vrouwen en mannen. Aan die waardengemeenschap waren
in de gesneuvelde EU-grondwet van 2004 zelfs de preambule en
een afzonderlijke paragraaf gewijd.
Onderzoeksgids
Band 1
H *il-
door de Europese Centrale Bank. Anders dan in de Republiek staat
de monetaire unie in de EU onder druk. Hier wreekt zich
natuurlijk dat de EU veel minder dan de Republiek een politieke
unie is.
Ook de EU kan geen effectieve machtsmiddelen inzetten tegen
lidstaten die zich niet aan de begrotingsregels houden of
anderszins niet aan hun financiële verplichtingen voldoen, maar
haar problemen zijn relatief groter dan die van de Republiek.
Ik durf hier geen verklaring voor te bedenken. Daarvoor zijn de
economieën te verschillend en mijn kennis ervan te gering. Een
factor van betekenis is ongetwijfeld de overheidsinvloed op
kredietverleners en kredietverlening, die in de Republiek veel
groter was dan in de EU.
We komen nu als vanzelf toe aan een vergelijking van het
economisch beleid van de republiek en de EU.
Hoewel het terrein dat de EU bestrijkt veel breder is dan dat van
een van haar voorgangers, de Europese Economische Gemeen
schap, is de economie nog steeds het belangrijkste aandachts
gebied. De interne markt en het vrije verkeer van arbeid,
goederen, diensten en kapitaal staan centraal. Niet alleen het
gemeenschappelijke financiële en monetaire beleid en het beleid
op het gebied van landbouw, visserij en regionale ontwikkeling,
maar ook het buitenlands beleid, het immigratiebeleid en beleid
ter bevordering van een gestandaardiseerd rechtssysteem staan
in feite in dienst van economische doelstellingen van de EU.
In de Republiek was dat eigenlijk net zo. Economische zaken
hoorden bij uitstek tot het domein van de individuele bond
genoten. Zij hadden op economisch gebied geen taken gemeen
schappelijk gemaakt. Maar de zorg voor de economische
belangen van de bondgenoten stond in de werkzaamheden van
de Staten-Generaal centraal. Bijna alles wat ze deden stond direct
of indirect in verband met economische belangen, op het gebied
van handel en scheepvaart, visserij, nijverheid, landbouw en
veeteelt. Het was vooral om die belangen te beschermen dat ze
oorlog voerden, de vrede bevorderden, verdragen sloten, consuls
aanstelden, in- en uitvoerrechten hieven, de vaste wisselkoersen
bewaakten, handelscompagnieën octrooi verleenden, convooi
verleenden aan handelsschepen en -vloten, algemeen verbin
dende regels uitvaardigden, vergunningen, vrijstellingen en
ontheffingen verleenden en rechtsgeschillen beslechtten.
Economische zaken komen in de gebruikelijke opsommingen van
de taken van het bondgenootschap niet voor, maar er is veel voor
te zeggen om de bemoeienissen van de Staten-Generaal met
handel, visserij, scheepvaart, nijverheid, waterstaat en het
creëren van een gemeenschappelijke interne markt, net als in de
EU als een van de belangrijkste taakgebieden van het bond
genootschap te definiëren.
Is een statenbond ook een waardengemeenschap? Laten we de
Republiek en de EU ook op dit punt eens met elkaar vergelijken.
Een staat is meer dan een juridische constructie. Een staat is een
imaginaire organisatie die bij elkaar wordt gehouden door
doelstellingen, formele en informele regels, instrumenten,
belangen, overtuigingen en een gedeeld gevoel van noodzakelijk
heid. Als we staatsvormen willen begrijpen moeten we dus niet
alleen vaststellen hoe de staat of statenbond is ingericht, hoe hij
geacht wordt te werken en hoe hij werkt, wie zich burgers mogen
Instrumenten van de macht
De Staten-Generaal en hun archieven
1576-1796
Theo Thomassen
Huygens ing Onderzoeksgids
huijgens
nummer 8 201 5 17
