Staten-Generaal
en Europese Unie
Op 25 juni 2015 vond in de Rooksalon van de Tweede Kamer
het symposium 'De Staten-Generaal op papier en in de praktijk,
1576-2015' plaats. Bij die gelegenheid werd ook het boek
Instrumenten van de macht. De archieven van de Staten-Generaal
1576-1796 gepresenteerd, de handelseditie van het proefschrift
van prof. dr. Theo Thomassen. In dit artikel de integrale versie van
de door Thomassen gehouden lezing.
In het navolgende zal ik de staatsstructuur van de Republiek
vergelijken met die van de Europese Unie en uit die vergelijking
lessen proberen te trekken. Ik kan u alvast wel verklappen dat de
oude Staten-Generaal het op de meeste fronten van de Europese
Unie gaat winnen.
Statenbond
De samenwerking in een statenbond heeft een intergouvernemen
teel karakter. Ze is aangegaan door soevereine staten die zich in de
besluitvorming niet door de andere staten willen laten binden en
dus op basis van consensus besluiten nemen. Dat geldt zeker voor
besluiten die betrekking hebben op de manier waarop ze samen
werken: die moeten door alle lidstaten worden geratificeerd.
Afgevaardigden van hun regeringen naar de organen van het
samenwerkingsverband of gekozen vertegenwoordigingen daarin,
hebben in principe uitsluitend adviserende of uitvoerende functies.
Maar: de samenwerking in een statenbond heeft ook een
supranationaal karakter. Om een beetje besluitvaardig te kunnen
opereren en de uitvoering van de besluiten mogelijk te maken,
heeft een statenbond ook supranationale organen. Die staan boven
hun nationale regeringen en beslissen op basis van een door die
regeringen verstrekt mandaat vaak met een gekwalificeerde of
zelfs een gewone meerderheid. Voorbeelden zijn de Raad van
State en de Generaliteitsrekenkamer als organen van de centrale
regering van de Republiek, en de Raad van Ministers en de
Europese Commissie als bestuursorganen van de Europese Unie.
Kunnen beide statenbonden ook zelf als staat worden beschouwd?
De Republiek, in feite een bondgenootschap van zeven republieken,
werd - in ieder geval sinds de vrede van Munster in 1648 - als
soevereine staat erkend. De vergadering van de Staten-Generaal
- de bondsvergadering dus - mocht zich als soeverein gedragen.
Niet alleen ten opzichte van het buitenland, maar met instemming
van alle provincies, ook ten opzichte van de Generaliteitslanden en
de grote handelscompagnieën.
Foto: Sjoerd Knibbeler.
Theo Thomassen l
'Ik wil graag beginnen met twee misverstanden uit de weg te
ruimen, waar ik straks niet over wil struikelen. De eerste misvatting
is dat je niets kunt leren uit de geschiedenis. Het tegendeel is
waar: alles wat je leert leer je uit de geschiedenis; zelfs je
opvattingen over wat je uit de geschiedenis kunt leren.
De tweede misvatting is dat je geen appels met peren moet
vergelijken. De eerste de beste groenteboer kan u vertellen dat dat
onzin is. Als je appels niet met peren vergelijkt komen ze nooit in
het goede kistje terecht.
Prof. dr. Ida Nijenhuis (Huygens ING) leidde het symposium. Rechts prof.
dr. Theo Thomassen. Foto: Gabriëlle Thomassen.
De Republiek, die officieel de Unie van Zeven Verenigde Neder
landen heette, was een bondgenootschap van zeven staatjes.
De Europese Unie is een bondgenootschap van 28 staten.
De Republiek en de EU kunnen allebei worden getypeerd als
een confederatie van soevereine staten, als een statenbond.
Een statenbond heeft een enigszins hybride structuur. Het is een
samenwerkingsvorm die strakker is dan de intergouvernementele
samenwerking en losser dan de bondsstaat of de federatie. Hij
heeft van allebei wat.
De Europese Unie is geen erkende staat. Niettemin heeft de EU,
althans volgens Laurens Jan Brinkhorst in zijn oratie over de
10 2015 nummer 8
