'De stagiaires Femke Oenema en Sabine Terwisscha, die ik kreeg
toegewezen van Tresoar, hielpen me bij het zoeken van met
name biografische gegevens. Zij waren veel sneller dan ik in het
zoeken op internet! Vanuit Tresoar werd ik zelf begeleid door
collectievormer dr. Jacob van Sluis, aan hem heb ik heel veel
gehad. Maar ook deskundigen die in de studiezaal van Tresoar
bezig waren met hun eigen project wilden mij desgevraagd
advies geven. Dat geeft wel iets aan van de sfeer bij Tresoar.
Trouwens, niet alle achterhaalde gegevens over briefschrijfsters
en geadresseerden zijn opgenomen in de inleidingen. De brieven
zelf zouden ondergesneeuwd kunnen raken door allerlei
informatie.'
'Vaak waren er meer brieven van eenzelfde vrouw gevonden en
dan moest ik dus kiezen. Soms heb ik in zo'n geval meer dan één
brief opgenomen, om bepaalde redenen. Ik wilde met de brieven
die in het boek terechtgekomen zijn, vooral ook het gewone,
'bijzondere' leven van toen laten zien. Elke brief heeft wel iets
opmerkelijks, al is het maar zoiets als wortels met gort dat een
dienstmeisje klaarmaakt. Je komt ook gekke dingen tegen: 'Als je
die-en-die ziet, zeg hen dan van harte goedenacht.' Geen
gebruikelijke wens bij een ontmoeting.'
'Elke brief heeft zo zijn eigen charme. Het is de kunst, om met de
historische context als gegeven, de persoonlijkheid van de
briefschrijfster recht te doen. Ik vind de koopmansvrouwen leuk
met hun vriendelijke zakelijke brieven. En Ytje Hayes, die flinke
brieven aan haar man Hylke Jans schreef, vrachtschipper op de
Oostzeelanden. Maar zij zijn uitzonderingen, de meeste brieven zijn
geschreven door vrouwen uit de elite. Zoals Agatha Tjaerda van
Starkenborgh bijvoorbeeld: zij schreef brieven aan haar zoons die in
Heidelberg studeerden. Van haar is een uitgebreide briefwisseling
bewaard met Busschius, de gouverneur van die zoons in Heidel
berg en later hoogleraar in Franeker. Dat maakt haar interessant.
Heel lief vind ik de brief van Antoinette Arnoldi die het zwaar heeft
als mantelzorger voor haar ouders. Zij excuseert zich bij haar
geadresseerde neef voor haar slordige brief: 'Maar ik kon het niet
laten, wij zijn zo'n beetje vrienden, en een zoen.' Zoals Thamara
Reneman beschrijft hoe haar dochtertje van bijna vijf jaar in
Batavia ernstig ziek wordt en sterft, dat is heel authentiek. Juist
omdat het persoonlijke brieven zijn, niet bedoeld voor een
lezerspubliek, zijn de brieven onbevangen en naturel.'
'De brieven zijn in allerlei opzicht zo verschillend dat een indeling
naar bijvoorbeeld onderwerp of relatie tot de geadresseerde niet
goed mogelijk was. De brieven zijn daarom eenvoudigweg chrono
logisch gerangschikt. Mocht men toch de draad willen volgen van
een historisch bekende geadresseerde, dan helpt de onderstreping
van persoonsnamen met bijbehorende verwijzing in de inleidingen.'
'Ik vond het een heel karwei en zal niet zo gauw aan een nieuw
boek beginnen. Maar het was wél een boeiende, leerzame
exercitie. Elke fase was interessant: brieven zoeken, transcriberen,
hertalen, inleidingen maken en ten slotte illustraties zoeken. Dan
geef je je werk in handen van de uitgever en is het afwachten wat
er tevoorschijn komt. De vormgeving van Barbara Jonkers heeft me
blij verrast, ik vind het een mooi boek geworden.
Boekpresentatie. Marijke Meu (actrice Tet Rozendal) neemt het boek in ontvangst van Elizabeth de Groot.
'brief' en 'correspondentie'. Vooral bij de grotere archieven moest
ik vaak nog dikke mappen met brieven doornemen om ten slotte
één of meer brieven van vrouwen te vinden, of helemaal geen. Zo
kreeg ik wel een beeld van wat er zoal is aan te treffen in zulke
brievenverzamelingen. Coert Lambertus van Beyma kreeg
bijvoorbeeld een paar brieven van zijn moeder, maar nog veel meer
van zijn vader en dat biedt een bepaald perspectief. Als stagiaire
had ik toegang tot de depots en daar heerst een bijzondere sfeer
met al die kasten vol archiefdozen. Aan het begin van mijn
onderzoek had ik nog niet in de gaten hoe belangrijk het is om
vooral ook aan te tekenen waar niets bruikbaars te vinden was. Een
aantal archiefmappen heb ik dus twee keer doorgenomen.'
Heb je de gegevens van de inleidingen bij de brieven zelf uit
moeten zoeken?
Zijn er nog veel brieven die niet in het boek zijn opgenomen?
Had je ook favorieten onder de briefschrijfsters?
Waarom heb je gekozen voor een chronologische volgorde
Smaakt dit boek voor jou naar meer?
Dick Deuzeman redacteur van het Archievenblad voor Friesland.
nummer 7 201 5 15
