Blikvangers en
auteursrechten
SNAAI voorjaarsactiviteit
in het teken van beeld
collecties bij archieven
Beeldcollecties van archieven
zijn de laatste tijd een
veelbesproken onderwerp.
Het gebruik van een digitale
beeldbank om het materiaal
toegankelijk te maken voor
een breed publiek, is voor
de meeste archiefbeherende
instellingen geen bijzonderheid
meer. Een mooi gegeven, maar
deze manier van delen brengt
ook 'nieuwe' vraagstukken
met zich mee. Het gebruik van
beelden uit archiefcollecties
stond daarom centraal tijdens
de voorjaarsbijeenkomst van
SNAAI bij het Nationaal Archief.
Beeldcollecties en auteursrechten
Toegevoegde waarde
Beeldmateriaal in gebruik
Mamberamo-expeditie,
Nieuw Guinea (1909/1910).
Luitenant ter Zee C. Rühl bezig
met het verrichten van
driehoeksmetingen (Nationaal
Archief/Collectie Van Gelder).
De middag begin maart, bezocht door
een compacte maar betrokken groep
young professionals en studenten uit de
archivistiek, startte met een lezing van
Vincent Robijn (gemeentearchivaris bij
Archief Eemland). In zijn voormalige rol
als hoofd Collecties bij het Stadsarchief
Rotterdam kreeg hij op een indringende
manier te maken met auteursrechten
van beelden.
Robijn: 'Beeldcollecties van archieven
groeiden in de jaren 60 en 70 explosief
en met de opkomst van digitalisering in
de jaren 90 zijn veel beeldbanken
opgebouwd. Het auteursrecht speelde
altijd al een rol bij beeldcollecties, maar
de komst van internet heeft voor een
heel nieuwe dimensie gezorgd.'
Auteursrechtenorganisaties als Pictoright
springen daarop in. Zij behartigen de
belangen van rechthebbenden en
bieden archiefinstellingen ook een
oplossing voor de publicatie van
'verweesde werken' (beelden waarvan
niet bekend is wie de maker is en
daaropvolgend bij wie het auteursrecht
in handen is).
'Na betaling aan Pictoright handelen zij
een eventuele claim van rechtheb
benden af. Een mogelijk hoogteverschil
tussen de claim en het betaalde bedrag
aan Pictoright, moet door het archief
worden vergoed. Dit is een geheel
nieuwe werkwijze, waarbij het de vraag
is of het juridisch houdbaar is. Dat moet
worden getoetst', aldus Robijn. Het
Stadsarchief Rotterdam is één van de
archiefinstellingen die door Pictoright op
de publicatie van beelden met auteurs
recht is aangesproken. Terwijl Robijn aan
het hoofd stond van de afdeling die het
beeldmateriaal beheert, kwam het in
2011-2012 tot een rechtszaak. Deze
loopt tot de dag van vandaag.
Zowel de esthetische als de documen
taire toegevoegde waarde van het
beheren van een beeldcollectie door
een archiefinstelling, is zichtbaar in de
tentoonstelling Blikvangers bij het
Nationaal Archief. Elwin Hendrikse is
collectiespecialist fotografie en samen
steller van de tentoonstelling: 'Het
Nationaal Archief beheert zo'n 15
miljoen vooral analoge en documentaire
beelden. Fotografie is een prachtige
aanvulling op de geschreven bronnen,
zoals de fotoalbums van fotograaf Jean
Demmeni uit een particuliere schenking
bewijzen. Hij deed in 1909-1910
fotografisch verslag van een expeditie
naar Noord-Nieuw-Guinea. Het geschreven
verslag was al onderdeel van de
archieven.'
De tentoonstelling Blikvangers bestaat
uit enkel originele afdrukken van
midden 19e eeuw tot begin 2000. In het
eerste deel ligt het accent op de visuele
waarde en kracht van de foto's. Het
tweede deel behelst een aantal
historische thema's, waarbij beeld in
context wordt gebracht met haar
historische achtergrond, door bijvoor
beeld ook het soort camera te tonen
waar een foto mee gemaakt is.
Het publiceren van foto's is iets van alle
tijden. Daarom is in de tentoonstelling
soms ook de achterkant van een foto
zichtbaar. 'Op deze manier wordt
duidelijk hoe, door wie en wanneer de
foto gebruikt is. Bij schenkingen - het
Nationaal Archief krijgt soms twee of
drie keer per week een aanbod - vragen
we altijd om overdracht van de
auteursrechten. Als we er niets mee
kunnen doen en het ongebruikt in het
depot ligt, moet je de afweging maken
of de kosten voor conservering en
behoud daartegen opwegen. Volgens
mij is het ook altijd de bedoeling van
fotografen geweest om hun beelden
zoveel mogelijk te laten zien. Daar zijn
ze tenslotte voor gemaakt', aldus
Hendrikse.
Tessa S. Free namens het SNAAI-bestuur.
ai
nummer 4 201 5 45
