Grote gemeenschap
Liquideren bedrijven
Impact
Meinoud Rost van Tonningen bij zijn beëdiging als president van De Nederiondsche Bank en Arthur Seyss-Inquart (foto Stapf Bilderdienst, Beeldbank WO2, NIOD).
'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog
van de historicus dr. L. de Jong. Dit betekende dat de inventa
rissen vooral zo opgesteld waren dat deze goed bruikbaar waren
voor het vervaardigen van publicaties door het instituut en
minder gericht waren op het gebruik van externe onderzoekers.
Na de bewerking van het archief van Verwaltung und Justiz
volgden de overige Duitse archieven, waaronder het archief van
de gevreesde Höhere SS- und Polizeiführer, Hanns Albin Rauter, de
man die door L. de Jong werd omschreven als 'de gier uit de Alpen'.
Na deze bewerkingen werden de archieven van de NOC en van
de Nederlandsche Omroep bewerkt. Daarna volgde een cyclus
met vooral kleinere archieven waarvan de archieven van het
Sieradencomité en de unieke collectie Vervalsingen bijzonder
zijn te noemen, omdat daar materiaal in zit dat door het verzet
is gebruikt. Ook de vervalsingen zelf zijn daarin opgenomen.
Vanaf 2008 volgde daarop de bewerking van de resterende
NIOD-archieven die nog in het pand aan de Herengracht 380
aanwezig waren of meer recentelijk waren verworven. In 2014
werd de laatste bewerking afgerond. Uiteindelijk werden 119
NIOD-archieven bewerkt voor het gebruik op de studiezaal en
voor toekomstige geïnteresseerden. Gezien de grote hoeveel
heid aan publicaties die er vanaf de jaren negentig op gang is
gekomen zal naar verwachting de interesse voor de Tweede
Wereldoorlog in de toekomst alleen maar groter worden.
Winschoten mag dan de toevallige vestigingsplaats van de CAS/
Doc-Direkt zijn, voor de oorlog kende Winschoten een grote joodse
gemeenschap die vol in het maatschappelijke en culturele leven
stond. Het kleine stadje werd in de volksmond Sodom genoemd en
kende in de negentiende eeuw een tijdlang procentueel het
hoogste aantal joodse ingezetenen van Nederland, na
Amsterdam. Het was dan ook niet verwonderlijk dat bijvoor
beeld een joods toneelstuk als Potasch en Perlemoer, volgens
de acteurs uit Mokum, na Amsterdam het best werd ontvangen
in theater Dommering in Winschoten. Aan het eind van de jaren
dertig woonden in Winschoten rond de vijfhonderd joden,
getuige de lijsten die in 1941 op last van de Sicherheitsdienst
vanuit Groningen voor Winschoten werden opgesteld.
Tijdens de bewerking van het archief van Omnia Treuhand-
gesellschaft m.b.H. werden veel referenties gevonden van deze
organisatie die ook Winschoten raakte. Omnia was een groot
Duits accountantskantoor dat in heel Europa ervoor moest
zorgen dat de tegoeden van joodse burgers, die onder dwang
hun bedrijf hadden moeten afstaan, doorgesluisd werden naar de
Duitse staatskas. In 1941 richtte Omnia zich ook op Nederland op
instigatie van de rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse
gebied, de Oostenrijkse advocaat en politicus dr. Arthur
Seyss-Inquart. Net als andere door Duitsland bezette landen
moest Omnia ook hier de liquidaties van joodse bedrijven
uitvoeren. Dit viel in Nederland onder de paraplu van het
Generalkommissariat für Finanz und Wirtschaft, één van de vier
Generalkommissariaten die door het Duitse civiele bestuur
waren ingesteld. Het Generalkommisariat für Finanz und
Wirtschaft werd geleid door dr. Hans Fischböck. Binnen het
Generalkommissariat was de Wirtschaftprüfstelle, ressorterend
onder de Hauptabteilung Wirtschaft, de directe opdrachtgever
van het in oktober 1941 geopende kantoor van Omnia te Den
Haag. Het liquideren van joodse bedrijven had tot doel om het
joodse en vijandige vermogen onder beheer te stellen.
In Winschoten was een aantal joodse bedrijven gevestigd dat te
maken kreeg met deze maatregelen van de bezetter. Tijdens de
bewerking van dit archief werd duidelijk wat de impact was van
de activiteiten van Omnia op de joodse inwoners en bedrijven
in Winschoten. Het is de bedoeling uit de resultaten van dat
onderzoek een bescheiden publicatie vanuit Doc-Direkt te laten
verschijnen waarin de genoemde problematiek nog eens onder
de aandacht zal worden gebracht. Deze publicatie zal in mei van
dit jaar verschijnen.
Ineke Groenewold senior medewerker Doc-Direkt.
Dik Stijkel werkvoorbereider Doc-Direkt.
nummer 4 201 5 19
