Overdracht NIOD-oorlogs-
archieven door Doc-Direkt
levert stof voor publicatie
Medio mei 2014 werden de laatste door Doc-Direkt in Winschoten bewerkte oorlogsarchieven
aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) te Amsterdam overgedragen.
Daarmee kwam een eind aan de bewerking van vele unieke Tweede Wereldoorlogarchieven uit de
collectie van het NIOD. Het gaat hier om archieven die door Nederlandse en Duitse organisaties en
particulieren zijn gevormd. In totaal werden 119 archieven bewerkt. Deze zijn nu te raadplegen bij
het NIOD.
Uniek archiefmateriaal
Bewerking
Ineke Groenewold en Dik Stijkel l
In 1999 vonden de eerste oriënterende gesprekken plaats tussen
de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten en het
NIOD. De opdracht was om zowel archieven van Duitse als
Nederlandse overheidsinstellingen en van particulieren te
ontsluiten. In 2011 werd deze opdracht overgenomen door het
vanaf 1 januari van dat jaar operationele Doc-Direkt waarin de
CAS opging. De in totaal 119 archieven maken deel uit van de
erfgoedcollectie van de Tweede Wereldoorlog van het NIOD. Een
aantal in het oog springende archieven uit de collectie van het
NIOD zijn bijvoorbeeld de archieven van de Nederlandse
nationaalsocialistische voorman mr. Meinoud Marinus Rost van
Tonningen. Rost was ten tijde van de Tweede Wereldoorlog niet
alleen waarnemend secretaris-generaal van het Departement
van Financiën en secretaris-generaal van het Departement van
Bijzondere Economische Zaken, maar ook president van De
Nederlandsche Bank (DNB). Doc-Direkt heeft zowel het persoonlijke
archief van Rost van Tonningen als de archieven van Financiën
en Bijzondere Economische Zaken bewerkt. Daarnaast is in het
verleden ook het NIOD-archief van de Nederlandse Oost-Compagnie
onder handen genomen, waar directeur Rost van Tonningen
meer dan een stem in het kapittel had. De Oost-Compagnie
bemiddelde in de al dan niet vrijwillige trek van Nederlandse
boeren naar Rusland. De archieven van Rost van Tonningen
waren een wanordelijk geheel. Door de betrokkenheid van Rost
met zowel DNB, de beide departementen en de NOC waren de
archieven zowel een bestuurlijke als archieftechnische chaos.
Het was daarbij niet ondenkbaar dat Rost uit hoofde van zijn
verschillende functies op briefpapier van DNB bevelen gaf die
Bijzondere Economische Zaken raakten of de NOC en vice versa.
De archieven tonen wel schitterend aan hoe de Duitsers met
behulp van Rost van Tonningen de hele Nederlandse financiële
sector in handen probeerden te krijgen. Dat paste in het Duitse
beleid om de bezette gebieden leeg te plunderen en de Berlijnse
oorlogskas te spekken.
Het eerste NIOD-archief dat werd bewerkt, was het archief van
het Generalkommissariat für Verwaltung und Justiz. Het was de
bedoeling om dit archief tegelijkertijd te bewerken met het
archief van het Generalkommissariat für das Sicherheitswesen,
de Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West. Beide archieven
behoorden tot de meest geraadpleegde archieven van het NIOD
en men wilde deze het liefst zo kort mogelijk aan het gebruik
op de studiezaal onttrekken. Na overleg werd besloten het
archief van Verwaltung und Justiz als pilotarchief te gebruiken
om een proefbewerking uit te voeren. Het idee hierachter was
dat gezien de complexiteit van het Justitie-archief, alle even
tueel voorkomende problemen met deze bewerking naar voren
zouden komen en de daarmee opgedane kennis gebruikt kon
worden voor de bewerking van de overige Duitse archieven. De
bewerking bestond er vooral uit om de oude inventarissen, die
vaak door medewerkers van het NIOD waren gemaakt, om te
zetten in klassieke inventarissen om zo een goede, geordende
en toegankelijke staat te waarborgen. Deze inventarissen waren
destijds met name vervaardigd ten behoeve van de serie
18 2015 nummer 4
