Uitgelezen
&JL
A2M;
- S
Hofland:
gesttiideiis en ^rdiieven
van prguinde(i) en
f:* :A*^> v-
EÜ&>
/JÖPW»
--
XT
Bovenlokale archieven
Leidraad
Samenvattend
I PiAiwi. ÏMil JtB I ±*'M LiJ^
Frans Willem Lantink en Jaap
Temminck (red.), Holland:
geschiedenis en archieven van
provincie(s) en gewest
Publicaties van de Stichting Vrienden
van het Noord-Hollands Archief 2
(Hilversum: Verloren, 2014), ISBN
9789087042257, 126 pp., 14,00.
De titel van de eerder dit jaar verschenen
bundel Holland: geschiedenis en
archieven van provincie(s) en gewest
refereert aan het gelijknamige, in 2010
in Haarlem gehouden symposium,
georganiseerd door de Stichting Vrienden
van het Noord-Hollands Archief in
samenwerking met het Nationaal
Archief en Noord-Hollands Archief.
De wat laat - ruim drie jaar na het
symposium - tot stand gekomen en
misschien daardoor hier en daar wat
gedateerde bundel bevat onder meer
bijdragen die uiteenlopen van artikelen
over de worsteling met de gewestelijke
indeling in de Bataafs-Franse tijd, tot
maar liefst twee bijdragen over canons:
één over de Nederlandse canon en
daarvan afgeleide varianten, en één
over de vele (Noord-)Hollandse canons.
Daarnaast komt ook het grote bestuur
lijke belang van Holland als samenwer
kingsverband van de Hollandse steden
aan de orde in een bespreking van de
nationale positie van het gewest Holland
vanaf het ontstaan in de late middel
eeuwen, terwijl een casestudy in het
Haarlems stadsarchief naar het
stedelijke vergadernetwerk de vertak
kingen van deze stad in de Hollandse
bestuursorganen, vooral de Staten van
Holland, inventariseert. De publicatie
besluit met een nieuw en nuttig
overzicht van provinciale en gewestelijke
archieven die van belang zijn voor de
geschiedenis van Holland.
Dit archievenoverzicht domineert de
bundel en verdient hier meer aandacht.
Het heeft betrekking op de Hollandse
bovenlokale (overheids)archieven die
berusten bij het Nationaal Archief en het
Noord-Hollands Archief, oftewel de
grafelijke, gewestelijke en provinciale
archieven. Een uitgebreide toelichting,
gesplitst in de archieven voor en na de
omwenteling van 1795, gaat aan het
eigenlijke overzicht vooraf. De archieven
tot 1795 zijn thematisch ingedeeld naar
bestuur, rechtspraak, financiën en
domeinen, defensie, godsdienst en
overige instellingen, en personen. De
bestuurlijke complexiteit van de situatie
in het gewest na 1795 komt tot uit
drukking in nieuwe departementen,
zoals Holland dat in 1807 verder gaat als
de departementen Amstelland en
Maasland, die het gebied van het latere
Noord- en Zuid-Holland bestrijken. De
formele scheiding in twee provincies
volgt pas in 1840, waarbij bijvoorbeeld
de Provinciale Staten van Holland worden
gesplitst in die van Noord- en Zuid
Holland. Gedeputeerde Staten en de
gouverneur bestonden vanaf 1814 wel
voor de beide delen. Overigens wonnen,
na de Provinciale Wet van 1850,
Provinciale en Gedeputeerde Staten aan
invloed en werden de provincies op veel
meer terreinen zelfstandig. De weerslag
is zichtbaar in het overzicht van
archieven na 1795 die een breder scala
aan thema's hebben, zoals bestuur (voor
en na 1814, Noord- en Zuid-Holland),
defensie, rechtspraak, infrastructuur,
financiën, gezondheidszorg, sociale zorg,
onderwijs, cultuur en wetenschap,
recreatie, economische zaken, landbouw
en visserij, en godsdienst.
Op geheel andere wijze interessant is de
bijdrage over Haarlem, waarin vanuit
het Noord-Hollands Archief een zoektocht
naar 'Holland' centraal staat. Haarlemse
bestuurders werden afgevaardigd naar
de door de steden gedomineerde Staten
van Holland om er te vergaderen,
samen te werken, zitting te hebben in
commissies en om er te logeren. Ook in
Hollandse bestuursorganen als Gecom
mitteerde Raden, Raad van State,
hoogheemraadschappen, VOC en WIC
was men vertegenwoordigd. Van al die
werkzaamheden zijn in het Haarlemse
stadsarchief de sporen terug te vinden
in vroedschapsresoluties, agenda's,
besluiten en andere stukken. De
geschiedenis van Holland die op deze
manier uit de Haarlemse bronnen te
destilleren valt, kan als leidraad voor
andere steden en stadsarchieven dienen.
De bundel Holland: geschiedenis en
archieven van provincie(s) en gewest is,
conform de titel, ruwweg te splitsen in
een deel over geschiedenis van de regio
en een deel over archieven van het
gewest in kwestie. Enige onevenwichtig
heid in het geheel zou als kritiek naar
voren kunnen worden gebracht, ware
het niet dat dit een kenmerk is van veel
symposiabundels. Het zwaartepunt,
zowel inhoudelijk als qua omvang, ligt
bij de Hollandse archieven en dat strekt
de archiefgebruiker en -onderzoeker tot
voordeel.
Arie van der Schoor wetenschappelijk
adviseur Stadsarchief Rotterdam.
nummer 5 2014 37
