De archiefervaring van
Dick de Boer
Een charter vol boeken van
Maigret
•r :--r\
Het was oudejaarsdag 1997. Bij het passeren van een antiekzaak in
het Zuid-Belgische Virton zei een stemmetje in me: "Je moet eens
vragen of hij ook middeleeuws oorkondenmateriaal verkoopt."
Een spontane ingeving met een verrassend resultaat...
Thuisgekomen viel ik van de ene verbazing
in de andere. Niet de oorkonde uit Lyon
maar de akte uit 1377 bleek een topstuk.
Het is een van de merkwaardigste
charters die ik ooit in handen heb
gehad. Op een vel kwaliteitsperkament
van ruwweg 54,5 x 67,5 cm heeft
notaris en tabellio Johannis Bonnardi in
Troyes op 9 april 1377 een verslag
opgemaakt van de gebeurtenissen,
sinds een zekere Johannes Macri ruim
een jaar eerder, op 28 maart 1376, zijn
testament had laten opmaken. Blijkbaar
was Macri - of Maigret, zoals hij ook
wordt aangeduid - intussen overleden
en waren de executeurs testamentair
zijn laatste wil aan het uitvoeren.
Ik gebruikte deze boekenlijst voor mijn
afscheidscollege 'Een boekje open over
de middeleeuwen' op 23 mei 2011.
Vlak voor dat college ontdekte ik in een
obscure Franse publicatie uit 1881 dat er
nog een document betreffende de
nalatenschap van Maigret bestaat.* Het
is een door de executeurs testamentair
onafhankelijk van mijn charter opgestelde
boedelinventaris, waaruit blijkt dat de
gehele bibliotheek minstens 119 'boeken'
omvatte; naast de werken die onder de
neefjes werden verdeeld vooral theo
logische geschriften. Een recent over
zichtswerk over de bibliotheken van
geestelijken in Troyes bevat enkele
verwijzingen naar manuscripten van
Maigret die tijdgenoten hadden gekocht,
maar mist iedere vermelding van diens
boekenbezit.
Dus blijkt een ingeving op oudejaarsdag
me een uniek charter te hebben opge
leverd, dat de band tussen archieven en
bibliotheken slaat. De gedrukte tekst
van het afscheidscollege laat nog even
op zich wachten, want dit perkamentje
heeft, ondanks zijn verminking, nog wel
een (zegel)staartje.
Dick de Boer (foto part. co!!.).
Op dat moment werkte ik een paar jaar
aan de Rijksuniversiteit Groningen en ik
streefde ernaar een collectie bronnen
op te bouwen, bedoeld als instructie
materiaal bij colleges. De antiquair was
niet thuis maar zijn vrouw bevestigde
mijn vermoedens: "Je weet toch dat we
zoiets niet verkopen!" Ik zat alweer achter
het stuur toen ze me op een holletje
achterna kwam: "Wacht, we hebben één
map met allerlei documenten." Tot mijn
verbazing bevatte de map een 24-tal
stukken, waarvan het merendeel uit de
16e en 17e eeuw dateerde. Daartoe
behoorden ook twee 14e-eeuwse
notarisoorkonden. De één bleek de
vidimus van een charter uit 1348 van de
officiaal van de bisschop van Lyon, in
1383 opgemaakt door de notarissen
Jean de la Fay en Petrus Constantini.
Nog voorzien van het zegel van Jean,
leek dit echt hét topstuk. De andere
Het testament van Johannes Macri uit 1377.
oorkonde was een akte uit 1377
waarvan een onverlaat ooit het zegel
had afgeknipt. Na enige aarzeling
besloot ik het hele pakket te kopen.
Maigret was pastoor van Pont-Sainte-
Marie, een voorstadje van Troyes. In zijn
testament - dat verloren is gegaan - had
hij een vijftal neven en nichten begunstigd.
Voor twee neefjes trof hij een speciale
regeling: hij verschafte ze een inkomen
"quamdiu ipsi sequentur scolas",
zolang zij onderwijs genoten. Dus bevat
de akte allerlei geïnsereerde teksten, in
het Latijn en het Middelfrans, over de
huizen en landerijen die Johannes Macri
ter beschikking stelde.
De meest opmerkelijke bepaling in het
testament was dat de "libros
grammaticales et logicales" van Maigret
ten behoeve van de "erudicione et
doctrina" van de neefjes in tweeën
moesten worden verdeeld. Het betrof
een bibliotheek van 63 manuscripten
die de horizon weerspiegelen van een
intellectueel uit het hogere midden
niveau van de stedelijke samenleving.
De lijst begint met de brieven uit Pontos
van Ovidius en eindigt met een hand
schrift vol glossen op de logica. Er prijken
werken op van de 14e-eeuwse filosofen
Ockham en Buridanus, maar ook
exemplaren van een logica-tractaat van
een zekere Agazer, oftewel de Arabisch-
Perzische filosoof al-Ghazëll" (1058-1111).
Dick de Boer emeritus hoogleraar
middeleeuwse geschiedenis aan de
Rijksuniversiteit Groningen.
*Anne Chalandon, Les bibliothèques des ecclésiastiques
de Troyes du XlVe au XVIe siècle, Documents, études et
répertoires. Histoire des bibliothèques médiévales 14
(Parijs 2001).
nummer 10 201 2 5
