Breekbare charters
Voorkomen is beter dan
restaureren
Charters hebben op de een of andere manier altijd al tot mijn verbeelding gesproken. In het kader van
de eindopdracht voor de cursus 'Behoudsmedewerker Archieven, Bibliotheken en Musea 2011-2012',
heb ik de kans gehad mij te verdiepen in het behoud van charters bij Rijckheyt, centrum voor regionale
geschiedenis in Heerlen.
Met deze beschrijving zijn de belangrijkste
specifieke kenmerken van charters
genoemd. Ieder charter is uniek en
bestaat uit verschillende onderdelen die
op hun beurt weer uit verschillende
materialen zijn samengesteld. Dit zijn
tevens punten die om aandacht vragen
bij de berging en beschikbaarstelling.
Oorzaken
Schades die vaak voorkomen bij charters
zijn verkleuring van het perkament en de
inkt, ontbrekende zegels, afgebrokkelde
randen van zegels en scheurtjes en
lacunes in het perkament. Al deze
schades hebben verschillende oorzaken.
Allereerst is perkament zeer gevoelig
voor veranderingen in de relatieve
luchtvochtigheid. Het reageert daarop
door te rekken en te krimpen en verliest
hierdoor uiteindelijk elasticiteit en
sterkte, wat leidt tot vervorming en
scheurtjes.
Verkleuring en verlies van sterkte
Berging
Miriam Brouns I
Charters vind je in alle soorten en maten.
Vaak zijn het eeuwenoude stukken van
perkament, beschreven met inkt in een
handschrift uit lang vervlogen tijden en
bekrachtigd door één of meer zegels.
Deze laatste zijn gemaakt van was, lak
of een combinatie van papier en was.
Soms is het zegel rechtstreeks op het
perkament aangebracht, of het is
bevestigd met behulp van een zegelstaart
(een strookje perkament, lint of touw)
aan de pliek, de onderste, omgevouwen
rand van het perkament.
worden veroorzaakt door autonoom
verval of chemische schade. Dit verval
zal altijd plaatsvinden en is vaak een
gevolg van de manier waarop het
perkament gemaakt is. Zo kan de kleur
van de inkt veranderen door stoffen die
gebruikt zijn tijdens het vervaardigen
van het perkament. Daarnaast wordt
schade aan zegels vaak veroorzaakt door
gebruik en door blootstelling aan
schokken of trillingen, waardoor de
kwetsbare waszegels loslaten, breken of
afbrokkelen.
Preventieve maatregelen in de vorm van
goede omgevingscondities - zoals een
correcte temperatuur (18"C) en lucht
vochtigheid (50% RV), een goede
luchtkwaliteit en vermijding van
blootstelling aan licht - kunnen schade
enigszins vertragen.
De berging van gevlakte charters kan
grofweg in twee categorieën verdeeld
worden, te weten een hangende
berging en een liggende berging.
Binnen deze categorieën zijn
verschillende systemen mogelijk, met
elk zo zijn eigen voor- en nadelen. Een
argument om te kiezen voor een
liggende berging is dat de werking van
de zwaartekracht gelijkmatig over de
hele oppervlakte van het stuk verspreid
wordt. Bij een hangende berging werkt
de zwaartekracht het sterkst op de
zwakste punten van het document:
het zegel en de zegelstaart. Een goed
voorbeeld van een liggende berging is
het monteren van het charter op een
drager waarbij alle onderdelen gefixeerd
worden. Bewaren in dozen in een vaste
stelling, in plaats van in lades of
verrijdbare stellingen, voorkomt
onnodige trillingen.
Een essentieel onderdeel van behoud is
het voorkomen van schades aan de
originelen als gevolg van berging en
raadpleging. Digitalisering kan hieraan
bijdragen: de stukken zijn beschikbaar in
digitale kopie terwijl de originelen veilig
in de kast liggen. De digitalisering zelf
kan echter ook risico's met zich
meebrengen. Een goede voorbereiding
en het nemen van preventieve
maatregelen zijn daarom belangrijk.
Miriam Brouns cursiste
Behoudsmedewerker Archieven,
Bibliotheken en Musea 2011-2012.
Charters gemonteerd op een drager en
geborgen in dozen die in vaste stellingen
kunnen worden opgeslagen (foto part. co!!.).
nummer 10 2012 45
