Ob,ax.
ft
^>i+i tjwfu.. g-f A
dit onderzoeksveld de stap naar
automatisering niet onlogisch. Anders
dan de mens is een computer namelijk
wel in staat om op consistente en
nauwkeurige wijze te meten en dan ook
nog in razendsnel tempo. Testen
uitgevoerd met moderne handschriften
toonden aan dat de computer in 90 tot
95 procent van de gevallen de juiste
schrijver wist aan te wijzen. Een score
die voor de rechtspraak misschien nog
te weinig zekerheid biedt, maar waar
(sommige) paleografen een moord voor
zouden doen. Wat de vraag oproept: kan
een computerprogramma voor
automatische schrijveridentificatie ook
historische documenten verwerken?
Om met de deur in huis te vallen:
het antwoord op deze vraag is een
volmondig ja. Natuurlijk zijn er rand
voorwaarden. Ten eerste moeten de
historische documenten in digitale vorm
beschikbaar zijn. Daarbij geldt: hoe
hoger de kwaliteit van de foto, hoe
betrouwbaarder de automatische
In bepaalde gevallen is dit inderdaad zo,
maar dan spreken we, in navolging van
de Britse paleograaf Peter Stokes, niet
over digitale paleografie maar over
computerondersteunde paleografie.3
Hoewel deze laatste variant zeker
waardevol is, is de eerste interessanter,
omdat deze nieuwe wegen opent.
Onder digitale paleografie verstaan we
namelijk het gebruik van de computer
om handschriften te analyseren op
manieren die de mens onmogelijk kan
nadoen.
Digitale paleografie in de
praktijk
Oorkondefragment 1.
Oorkondefragment 2.
analyse. Ten tweede moet de computer
voldoende tekst hebben om mee te
werken. Omdat de software is
gebaseerd op statistische beeld
herkenning, heeft de methode bij
minder dan honderd letters weinig zin.
Verder is het belangrijk dat in het te
onderzoeken stuk een relatief onaan
getast tekstfragment kan worden
geselecteerd. Dit om te voorkomen dat
beschadigingen of verkleuringen, die
geen relevante informatie bevatten voor
handschriftidentificatie, de berekeningen
beïnvloeden. Om dezelfde reden is het
beter de foto's te bewerken, wat
neerkomt op scheiden van tekst en
achtergrond, perspectiefcorrectie,
verwijderen van grotere vlekken,
egaliseren van flinke kleurverschillen en
omzetten van het beeld naar zwart-wit
(binarisatie). Als aan deze condities is
voldaan, kan er volop worden gemeten
en vergeleken. Maar doet de computer
dan niet hetzelfde als de paleograaf,
alleen dan veel sneller en consistenter?
Een voorbeeld is Quill, een techniek die
werd ontwikkeld door de Groningse
computerexpert Axel Brink, en die bij
uitstek geschikt lijkt om middeleeuwse
handschriften te identificeren. In de
middeleeuwen werd namelijk bij
voorkeur geschreven met een ganzen
veer. Om een veer geschikt te maken als
schrijfinstrument moet de punt op een
nummer 10 2012 21
