Macht over de herinnering
Wie is eigenaar van het
verleden?
het recht om het verleden te
veranderen?
Dezelfde vragen kunnen erfgoed
professionals stellen bij de nationale
herinneringspolitiek van voormalige
Oostbloklanden. Sinds de val van de
communistische regimes in het begin
van de jaren negentig doen de nieuwe
regeringen daar hun best om de
herinnering aan de onderdrukking
levend te houden. De regering van
Litouwen heeft standbeelden van
communistische leiders bijeen laten
brengen in Grutas Park in het Zuiden van
Litouwen.2 In dit nieuw gecreëerde lieu
de mémoire heeft zij heldenbeelden
veranderd in symbolen van de
communistische onderdrukking en het
nationaal erfgoed van communistische
regimes in het nationale erfgoed van
hun democratische opvolgers. Helemaal
gelukt is dat niet: Grutas Park is voor
aanhangers van het oude regime toch
ook een ankerplaats voor nostalgische
gevoelens geworden. Voor hen zijn de
beelden het erfgoed van het oude
regime gebleven, hun eigen
communistische erfgoed dus.3
In het kader van de herinneringspolitiek
van voormalige Oostbloklanden worden
ook vormen bedacht die de toeschouwer
minder alternatieve interpretatieruimte
laten. Een voorbeeld daarvan vindt men
ook in Litouwen, in het Ondergronds
Museum van het Socialisme bij Vilnius,
waar dagelijks de theatrale performance
'1984: Overlevingsdrama in een Sovjet
Bunker' wordt opgevoerd.4 Professionele
acteurs spelen Russische militairen en
KGB-officieren die verdachte burgers
drillen, vernederen en aan een
kruisverhoor onderwerpen. Die burgers
zijn geen acteurs maar de toeschouwers
zelf, die zo aan den lijve ervaren hoe het
is om burger te zijn van een totalitaire
staat. Herinneringspolitiek heeft hier de
vorm gekregen van een
herdenkingsritueel met een dubbel
machtsaspect. Met behulp van
gebouwen, rekwisieten en rituelen uit
de tijd van het communistische bewind
dringt het een collectieve herinnering op
aan de deelnemers en demonstreert het
tegelijkertijd de herwonnen nationale
zelfstandigheid van Litouwen.
In Grutas Park en het Ondergronds
Museum van het Socialisme hebben
erfgoedprofessionals overblijfselen van
het communistische verleden in een
nieuwe context geplaatst en zo proberen
te veranderen in symbolen van de
sovjetonderdrukking, van het trauma
van de Sovjetbezetting en van de
nieuwe nationale identiteit. Hier
oefenen erfgoedprofessionals macht uit
De Mu^scas die vóór de elfde eeuw in het Andesgebied hebben geleefd, hebben niets te maken met
de Columbiaanse Indianengemeenschap op dezelfde plaats die zich tegenwoordig de Muiscas noemt.
Het overlevingsdrama in de Sovjetbunker, met een acteur als KGB-officier en toeristen als verdachte
burgers (foto part. coll.).
ongeacht welke archeologische site.
Voor de talloze ontwortelde Indianen in
Colombia is dat nog meer een
levensnoodzaak dan voor veel andere
gemeenschappen. Zonder historische
binding met een territorium zijn ze
hoogstens gast in eigen land: hun
tradities verbieden hun ongenodigd naar
een plaats te gaan die die niet henzelf
of hun familie toebehoort. Interessant is
de rol in dit proces van professionals als
archeologen, antropologen, historici,
archivarissen en andere erfgoed
professionals. Zij ondersteunen, gewild
of ongewild, historisch niet te
rechtvaardigen claims van nieuwe
Muiscas, door het materiaal aan te
dragen dat deze als decorstukken op het
schouwtoneel van hun sociale en
politieke ambities kunnen zetten.
Christian Ramirez, die bij mij in het
afgelopen semester het tutorial
'Archives, memory and heritage' heeft
gevolgd, heeft het herheemdingsproces
van de nieuwe Muiscas onderzocht en er
een paper over geschreven. Een paar
jaar geleden deed hij als Colombiaans
antropoloog zelf onderzoek op twee
archeologische sites van de Muiscas. Zijn
paper kan dan ook worden gelezen als
een dialoog tussen hemzelf en de
verschillende stemmen die het
eigenaarschap van het verleden
claimen. Hij levert er een bijdrage mee
aan de beantwoording van de voor
archivarissen en andere erfgoed
professionals cruciale vragen: wie is
eigenaar van het verleden en wie heeft
30 2012 nummer 6
