Nederlanden, vanwege wandaden die
begaan zijn tijdens de "politionele
acties". En de Indonesische president
zegde in 2011 op het allerlaatste
moment een staatsbezoek aan
Nederland af vanwege een kort geding
dat de Zuid-Molukse regering in
ballingschap (RMS) tegen hem had
aangespannen.
De koloniale verbindingen hebben
echter niet uitsluitend pijnlijke littekens
achtergelaten. De koloniale handel,
diplomatieke dienst, militaire missies,
avonturiers, commerciële en
wetenschappelijke reizen, uitgezonden
ambtenaren, zendelingen en
missionarissen, tekenaars en fotografen
hebben er ook voor gezorgd dat
generaties Nederlanders, Indo
Europeanen en Indonesiërs tussen
moederland en kolonie heen en weer
reisden en hun stempel op tal van
maatschappelijke terreinen - denk aan
kunst, cultuur, voeding en persoonlijke
relaties - hebben gedrukt.6 Naar schatting
heeft nog steeds zo'n 5% van de
Nederlandse bevolking een persoonlijke
band met Indonesië omdat zijzelf of
bloedverwanten er geboren zijn of
gewoond hebben, of omdat er nog
steeds familieleden wonen. De vroegere
koloniale verbindingen leven voort in
de vorm van herinneringen, verhalen,
objecten, symbolen, brieven, foto's,
gebruiken en dergelijke. Binnen het
erfgoeddiscours spelen de hedendaagse
processen van betekenisgeving van deze
materiële en immateriële sporen uit het
verleden een belangrijke rol. Telkens
blijkt hoeveel gezichten erfgoed heeft.
Dat geldt ook voor de koloniale
archieven die soms in positieve
bewoordingen als 'mutual heritage'
worden bestempeld, maar afhankelijk
van het perspectief evengoed
gekarakteriseerd worden als 'contested
heritage', 'difficult heritage' of zelfs
'places of pain and shame'.
Kolonialisme en archieven
Maar wat zijn koloniale archieven
Het begrip koloniale archieven is
tegenwoordig een veel en graag
gebruikte term en dit is vooral te
danken aan de belangstelling die
antropologen en andere sociale
wetenschappers hebben gekregen
voor deze archieven als object van
en bron voor onderzoek. Waar deze
wetenschappers vooral in geïnteresseerd
zijn, is de vraag in hoeverre de koloniale
archieven gebruikt kunnen worden om
de "stemmen van de gekoloniseerde
bevolking" te horen. Jannette Allis
Bastian spreekt in dit opzicht zelfs van
een "colonial and archival turn".7
Nu is dit niet eenvoudig omdat de
onderzoeker bij een koloniaal archief
altijd door een Europees gekleurde bril
kijkt, maar soms zijn er geen andere
bronnen beschikbaar en moet de
geschiedschrijver het ermee doen.
De vraag is dan wel hóe er gelezen
moet/kan worden. In de visie van deze
wetenschappers gaat het er niet alleen
om wat we in de koloniale archieven
kunnen lezen; minstens zo belangrijk is
waar de koloniale archieven over
zwijgen. Ann Laura Stoler heeft er
terecht op gewezen dat vaak veel te
snel geprobeerd wordt om koloniale
archieven "against the grain" te lezen.
Ze verbaast zich erover hoe makkelijk
studenten koloniale archieven "against
the grain" lezen, zonder dat ze enige
kennis hebben van de manier waarop
die archieven tot stand zijn gekomen.8
Haar onlangs verschenen boek Along
the Archival Grain is in feite een groot
pleidooi om de koloniale archieven eerst
maar eens "along the archival grain" te
leren lezen.9 Dat levert namelijk nieuwe
en andere informatie op.
eigenlijk? Het begrip 'koloniaal archief'
wordt door de auteurs die het gebruiken
zelden afgebakend of gedefinieerd.
Een van de weinigen die dat wel probeert,
is taalwetenschapper Betty Joseph die
in haar boek Reading the East India
Company, 1720-1840. Colonial
Currencies of Gender twee betekenissen
van koloniaal archief onderscheidt. In de
eerste betekenis ziet ze koloniaal archief
als "the intended repository of the
official historical record of British
colonialism in India" terwijl ze in de
tweede betekenis het begrip koloniaal
archief in een 'Foucauldiaanse zin'
typeert als "the enunciative field
through which British India emerges,
exists, and disappears, the sum of all
that can be said and thought about
British India at a particular time".10
In het inleidende hoofdstuk van het
S@P-Jaarboek wordt het begrip koloniaal
archief gedefinieerd door aan te sluiten
bij geaccepteerde terminologie. Echter,
door archief te definiëren als
procesgebonden informatie is nog niet
bepaald wat het specifieke van koloniaal
archief dan precies is. Daarvoor moet
ook het begrip koloniaal of kolonie
worden afgebakend. Jan A. Somers
geeft een even eenvoudige als rake
typering van de consequenties van het
verschijnen van de Hollandse
De evangelist Laban met zijn gezin, West-Java. Evangelisten werden gerekruteerd uit de lokale
bevolking en speelden een cruciale rol bij de cultural transfer die zending en missie inhouden
(uit: H.J. Rooseboom, 'Na vijftig jaren. Gedenkboek bij gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de
Nederlandsche Zendings Vereeniging', 1908).
30 2012 nummer 5
