*r?
werden netjes genoteerd in allerlei
registers, en die zijn bewaard gebleven
in het Duitse Landesarchiv Nordrhein-
Westfalen, Abteilung Ostwestfalen Lippe
(LAV NRW AOL). Voor gegevens over de
Lipper steenbakkers moet de onder
zoeker dus niet in de Nederlandse maar
in de Duitse archieven zijn. Jan Lucassen
en Piet Lourens van het Internationaal
Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG)
zijn hier al dertig jaar van op de hoogte,
en hebben in die tijd waardevolle
gegevens over deze specifieke groep
migranten uit het archief naar boven
gehaald.
Succesvolle samenwerking
Het jarenlange onderzoekswerk van Jan
Lucassen en Piet Lourens in het LAV NRW
wekte de belangstelling van het
personeel van het archief. Met name
Bettina Joergens raakte geïnteresseerd
in het onderzoek naar de steenbakkers.
Zij vroeg Jan Lucassen een lezing te
houden over de steenbakkers, die zo
goed gedocumenteerd bleken in het
archief. De vorderingen van de onder
zoekers ontgingen ook de huidige
directeur van het Landesarchiv
Nordrhein-Westfalen, Wilfried
Reininghaus, niet. Twee jaar geleden
startten gesprekken tussen de beide
instellingen, met als doel de archief
stukken van de Lipper steenbakkers door
middel van een webportaal voor een
groot publiek toegankelijk te maken.
Er werd besloten dat de archiefstukken,
de aanwijzingen voor het gebruik
daarvan en de literatuur gebundeld
zouden worden. Het LAV NRW digita
liseerde de belangrijkste delen uit het
archief en het IISG nam de verant
woordelijkheid voor de digitale
infrastructuur op zich. Lucassen en
Lourens vulden de databases met hun
onderzoeksgegevens en coördineerden
het project. Het leeuwendeel van de
plannen is nu gerealiseerd. Op 20 juni
werd de website gelanceerd. De
koppeling tussen de archiefbestanden
en de index moet nog plaatsvinden. De
database met de index en de
afzonderlijke archiefstukken, is nu al te
raadplegen.
verzekering voor de steenbakkers in den
vreemde in het leven geroepen, die ook
bij ziekte uitkeerde. De migranten
maakten er gretig gebruik van, waardoor
de registers van de Sterbe- und
Krankenkasse veel informatie over hen
bevatten. Ook de werking van de arbeids
bemiddeling kan worden onderzocht.
Vanaf 1842 waren Ziegelboten namelijk
verplicht om in jaarverslagen rapport uit
te brengen aan de regering in Lippe. Door
al deze bronnen aan elkaar te koppelen,
is het mogelijk de carrièrepaden van
afzonderlijke Lipper steenbakkers te
volgen.
De website over de Lipper steenbakkers
geeft een uitgebreid overzicht van de
geschiedenis van deze migrantengroep
en vormt daarom een goed uitgangspunt
voor historisch en genealogisch onder
zoek. Het is aan andere onderzoekers en
genealogen om, met behulp van de data
op de website, dit voorbeeld te volgen
en ook nieuwe studies te starten.
De website vormt een perfecte
aanvulling op Vijfeeuwenmigratie.nl. Het
is duidelijk dat het bijeenbrengen van
archieven uit verschillende landen, in dit
geval Duitsland en Nederland, bijdraagt
aan een beter inzicht in de Nederlandse
migratiegeschiedenis.
Een pagina uit de rapporten van Ziegelboten
die werkzaam waren in Friesland en Groningen
(coll. LAVNRW OWL: L 77 A nr 4698).
Lipper steenbakkers bij een steenfabriek in het plaatsje Oldenburg in Noord-Duitsland, ca. 1900
(coll. LAV NRW OWL: D 75 nr. 2670/2).
U -
i 'k"
/f.22-
De gedigitaliseerde archiefstukken geven
inzicht in zowel aantallen migranten als
in het migratiesysteem. Zo zijn er lijsten
van steenbakkers die werden bijgehouden
door de eerder genoemde Ziegelboten.
Naast het in kaart brengen van het
benodigde aantal steenbakkers, stelden
deze ambtenaren Brandmeisters aan die
op hun beurt het gevraagde aantal
steenbakkers bijeenbrachten. Al deze
mensen werden genoteerd door de
Ziegelboten. Daarnaast geven zoge
naamde Passlisten inzicht in de persoons
gegevens van de arbeiders. Wanneer een
inwoner van Lippe van plan was om naar
het buitenland te gaan, moest hij bij de
overheid een pas aanvragen. Na 1850
werd bovendien een begrafenis-
Susan Leclercq Refugee and Migrant
Rights Programme, Lawyers for Human
Rights (Pretoria, Zuid-Afrika)
nummer 8 2011
27
