Migranten digitaal:
de steenbakkers uit Lippe
Migratiehistorici en archiefinstellingen hebben elkaar gevonden. In oktober 2010 werd
een landelijke website over de migratiegeschiedenis van Nederland gelanceerd,
www.vijfeeuwenmigratie.nl. In samenwerking met migratiedeskundigen spoorden
tot nu toe twaalf regionale en gemeentelijke archiefinstellingen in hun collecties
alle archiefstukken op die betrekking hebben op migranten in Nederland.
Tegen de versnippering
poorterboeken, doop- en trouwboeken
en lidmatenregisters van Waalse kerken.
Een zoekterm als 'Hugenoten' levert
daarom weinig treffers op.
Het Centrum voor de Geschiedenis van
Migranten (CGM) vond deze versnippering
van migrantengegevens in het moderne
digitale tijdperk onacceptabel. Vandaar het
initiatief voor www.vijfeeuwenmigratie.nl.
De zoekmachine van deze website zoekt
in alle geselecteerde inventarissen van
de aangesloten archiefinstellingen
tegelijk, op een veelheid aan termen.
De website breidt zich nu langzaam uit.
Veel collecties zullen nog worden toe
gevoegd, om een zo compleet mogelijke
set gegevens te kunnen presenteren.
Helaas wordt niet aan alle migranten-
groepen die de Nederlandse geschiedenis
rijk is, recht gedaan. Van sommige
migrantengroepen zijn nauwelijks
gegevens bewaard in de Nederlandse
archieven. Naar de tienduizenden Duitse
seizoenarbeiders die tussen 1600 en
1900 jaarlijks naar Nederland trokken,
is het bijvoorbeeld tevergeefs zoeken.
Anonieme migranten
de hooizolder en keerden aan het einde
van het seizoen terug naar hun eigen
boerderijtjes. Slechts een enkeling
vestigde zich permanent in Nederland.
Hoewel deze Duitse migranten een deel
van het jaar in Nederland doorbrachten,
kwamen zij nauwelijks aan integreren toe.
Ze onderhielden vaak alleen contacten
met de boer bij wie ze in dienst waren en
met hun collega's, die vrijwel zonder
uitzondering ook van Duitse origine
waren. Hierdoor zijn de Duitse seizoen
arbeiders, ondanks hun grote aantallen,
nauwelijks tot de Nederlandse archieven
doorgedrongen. Zij werden vrijwel nooit
ergens geregistreerd.
Duitse steenbakkers
26
Susan Leclercq I
af
De inventarissen van deze archieven zijn
samengevoegd in een database en door
middel van een zoekmachine te raad
plegen. Een volgende stap is digitalisering
van de archieven zelf. Als dat is gebeurd
kan de internetgebruiker niet alleen
opzoeken waar iets te vinden is, maar
ook het daadwerkelijke archiefstuk op
zijn scherm krijgen.
De eerste stappen in deze richting zijn al
genomen. In juni zag een website over
steenbakkers uit Lippe het licht - www.
iisg.nl/migration/ziegler - ook te vinden
via Vijfeeuwenmigratie.nl. Deze website
laat alvast zien hoe digitalisering het
leven van onderzoekers, en niet te
vergeten genealogen, veraangenaamt.
Het project Vijfeeuwenmigratie.nl werd
vier jaar geleden opgezet om alle
informatie over migratie naar Nederland
in de afgelopen vijf eeuwen bij elkaar te
brengen op één website. Een speerpunt
was het samenvoegen van al het beschik
bare archiefmateriaal uit regionale en
stadsarchieven. De noodzaak daarvan
wordt duidelijk uit een voorbeeld.
Wanneer iemand onderzoek wil doen
naar de Hugenoten, dan zal hij in de
archieven van alle plaatsen waarin deze
zeventiende-eeuwse migranten zich
hebben gevestigd, archiefonderzoek
moeten doen. Bovendien is het in het
archief zelf niet eenvoudig zoeken naar
migranten. Gegevens komen uit
bijvoorbeeld namenlijsten in de
De Nederlandse economie leunde in
die eeuwen zwaar op Duitse arbeiders.
Er was in ons land veel behoefte aan
turfstekers en grasmaaiers, en Duitse
mannen voldeden graag aan de vraag.
Tienduizenden van hen liepen jaarlijks
naar de kustprovincies, waar zij in een
paar maanden tijd flink wat geld
verdienden. Ze sliepen in het gras of op
Hetzelfde geldt voor de Duitse
seizoenarbeiders die zich specialiseerden
in het bakken van stenen. De steen
fabrieken op het Groningse platteland
trokken in de achttiende eeuw vrijwel
uitsluitend Duitse werknemers. Bijna
iedereen was afkomstig uit het kleine
vorstendom Lippe. De Lipper regering
was de spil in de uitzending van de
mannen naar steenfabrieken in buur
landen, bijvoorbeeld in de provincie
Groningen, in andere vorstendommen
in Duitsland, en in Denemarken en
Zweden. Zij stelde Ziegelboten (bood
schappers) aan, die in de steenfabrieken
gingen kijken hoeveel steenbakkers er
voor het seizoen nodig waren. Daarna
werd in Lippe bepaald wie waar ging
werken. De namen van de arbeiders
2011 nummer 8
