omtrent echtscheiding in Nederland
bestaat sinds 1971.
Administratieve grondslag
Om de Burgerlijke Stand een
administratieve grondslag te geven,
werden de kerkgenootschappen
verplicht hun registers van doop,
huwelijk en overlijden in te leveren.
Daardoor werden de kerkregisters die de
pastoor voor zijn (privé) parochiearchief
had aangelegd, plots gepromoveerd tot
de juridische grondslag van de Burger
lijke Stand en bijgevolg van de moderne
bevolkingsadministratie. Daarvoor waren
deze registers in het geheel niet
bedoeld. Zo werd de schrijfwijze van
familienamen - zoals die door de
toenmalige pastoor naar gelang zijn
accuratesse, slordigheid of taalgevoel
werd gehanteerd - vastgelegd als de
officiële spelling van de geslachts
namen.
De Burgerlijke Stand bevatte aktes van
geboorte, huwelijk, echtscheiding,
overlijden en registers van huwelijks
aangiften en afkondigingen. In de
eerste helft van de negentiende eeuw
gebruikten de kleinere gemeenten
slechts één register, waarin geboorten,
huwelijken en overlijdens in
chronologische volgorde door elkaar
werden ingeschreven. Vanaf 1842-1843
gingen deze kleinere gemeenten aparte
registers aanleggen voor de ver
schillende soorten aktes, wat de grotere
De aktes van de Burgerlijke Stand
werden in duplo opgemaakt, aktes van
huwelijksaangifte echter in enkelvoud.
Uiteraard bestaan ook alle bijlagen
slechts in enkelvoud. Van de in duplo
opgemaakte aktes van de Burgerlijke
Stand berustte één exemplaar bij de
gemeente (en was daar ook raad
pleegbaar). Het tweede exemplaar ging
naar de arrondissementsrechtbank en
kwam na verloop van tijd bij de
Rijksarchiefdienst terecht.
Varianten in spelling
De oudste aktes van de Burgerlijke
Stand dateren uit de tijd dat Limburg
deel uitmaakte van Frankrijk
(1795-1814), en zijn dus opgesteld in
het Frans. Voornamen werden
systematisch 'verfranst'. Een in
de Franse tijd geboren Jean Winand
Dominique wordt in latere stukken, zelfs
in de Burgerlijke Stand, vermeldt als
Johannes Winandus Dominicus.
Familienamen werden in beginsel niet
vertaald, hoewel er uitzonderingen
bekend zijn (bijvoorbeeld: Heiligers
Toussaint). Wel komen er nog veel
varianten voor in de spelling van
familienamen - met name in de
beginperiode van de Burgerlijke Stand
omdat toen de schrijfwijze van de
kerkregisters het uitgangspunt was -
met alle gevolgen van dien. Franstalige
ambtenaren schreven bovendien
familienamen soms in op het gehoor,
met de Franse spelling. Zegers werd zo
Zéguers.
Gedurende de hele negentiende eeuw
kwam het voor dat de ambtenaar van
de Burgerlijke Stand soms (niet syste
matisch, maar naargelang de regio of
de gemeente) aanpassingen maakte in
de schrijfwijze van familienamen. Hier
ligt een opmerkelijk verschil tussen de
beide Limburgen. In Nederlands Limburg
is vaak sprake van een sluipende
'Hollandse' spelling, bijvoorbeeld ij
in plaats van y (Cuijpers in plaats van
Cuypers). Daarnaast bestond een
neiging tot 'modernisering', bijvoorbeeld
aa in plaats van ae (in Nederland schrijft
men Aarts, in België Aerts). In Nederlands
Limburg worden voorvoegsels eerder
van het hoofdwoord gescheiden, terwijl
De allereerste akte van de Burgerlijke Stand van heel Nederland is de overlijdensakte van Marie Miessen, oud 46 jaar, weduwe van Philippe Caanen. De akte is
opgemaakt op 4 juli 1796 door Jan Willem Nijssen in Margraten. Een onoplettende archiefambtenaar schreef er met grote letters het foutieve 'an 6' op. Op de akte
ligt een 'pen' uit de achttiende eeuw. Men schreef nog met een echte ganzenveer, die telkens bijgesneden moest worden om scherp te blijven.
gemeenten al lang deden.
Naast de huwelijksafkondigingen
publications de manage) die al sinds
de Franse tijd bestonden, werd vanaf
1842 een register van huwelijks
aangiften toegevoegd. In de registers
van huwelijksaangiften en -afkon
digingen kunnen 'in den vreemde'
gesloten huwelijken worden achterhaald.
Aktes van de Burgerlijke Stand kunnen
vergezeld gaan van bijlagen, bijvoor
beeld bij geboorten (vondelingen) en
overlijdens (rapport van lijkvinding).
Van deze bijlagen zijn echter de
'huwelijksbijlagen' het meest uitvoerig
en voor genealogisch onderzoek ook het
meest interessant.
nummer 8 2011
11
