Als we het heden willen
begrijpen en ons naar de
toekomst willen bewegen,
zullen we het geluid
van het verleden harder
moeten zetten.
Collectieve herinnering smeden
De vorming van
groepsidentiteit door
de vorming van een
community of memory
staat hier op gespannen
voet met de ontwikkeling
van historisch besef.
Palkina heeft een analyse gemaakt van
foto's van Gilles Peress van een dorp in
Kosovo dat in 1991 door het Servische
leger werd verwoest. Op de foto's zien
we Kosovaarse Albanezen die uit hun
dorp zijn verdreven en er na de
NAVO-interventie weer terugkeren.
Peress heeft ze gemaakt met het oog op
de berechting van oorlogsmisdaden door
het Joegoslavië-Tribunaal. Palkina maakt
aannemelijk dat de foto's van Peress
- door de keuze en de wijze van
afbeelding van de personages -
vooruitwijst naar een betere toekomst,
en dat wij die foto's bekijken en
interpreteren vanuit een mentaal beeld
van de toekomst, vanuit een toekomst
zoals die door ons wordt voorvoeld.
Verleden, heden en toekomst vloeien in
foto's (niet alleen in de foto's van Peress,
maar in alle documentaire foto's) ineen.
Zo wordt het fotoalbum tot een
metafoor voor het familiegeheugen en
een belichaming van de continuïteit van
de generaties die zijn geweest, die er
zijn en die nog zullen komen.
We kunnen het verleden het heden
laten definiëren: dat past bij een
positivistisch geloof in vooruitgang.
We kunnen ook het heden door het
verleden laten definiëren: dan laten we
de geschiedenis door de overwinnaars
schrijven. Maar herinneren is niet
teruggaan van het heden naar het
verleden, maar van het verleden naar
het heden; herinneringen zijn een
anticipatie van de toekomst. In elk
moment, schrijft Palkina, horen we
de echo van het verleden. Als we het
heden willen begrijpen en ons naar
de toekomst willen bewegen, zullen we
het geluid van het verleden harder
moeten zetten.
Wie wil weten hoe overwinnaars de
geschiedenis door de- en recontex-
tualisering van foto's, verhalen en
biografieën naar hun hand zetten, en
hoe ze uit persoonlijke herinneringen
een collectieve herinnering proberen te
smeden en een community of memory
te vormen, moet eens een kijkje nemen
in The Global Museum on Communism
(www.globalmuseumoncommunism.org).
Dit virtuele museum - dat in 2009 werd
gesticht door de Amerikaanse Victims of
Communism Memorial Foundation - is
gewijd aan de 100 miljoen slachtoffers
van het communisme over de hele
wereld. Het wil de herinnering levend
houden aan het communisme als
systeem van moord, terreur en
onderdrukking. Het nodigt de bezoeker
uit om achter het IJzeren Gordijn te
stappen, de duistere erfenis van het
communisme te exploreren en de strijd
voor hoop en vrijheid te beleven.
De bezoeker vindt er onder meer een
fotogalerij van misdadigers, slachtoffers
en helden, onder wie opvallend veel
Amerikanen. In het museum bevindt
zich ook een Victims Registry, een
slachtofferarchief, waarin de verhalen
worden gedocumenteerd en bewaard
van dappere mannen en vrouwen die
het communisme hebben overleefd of
eraan zijn bezweken. Iedereen die zich
als een slachtoffer beschouwt, kan daar
- in de vorm van persoonlijke verslagen,
video's of andere documenten - zijn
eigen verhaal aan toevoegen om de
herinneringen van de slachtoffers
van het communisme te eren.
Met de documenten die door het
museum of door bezoekers op de site
zijn geplaatst, wordt geen feitelijk
verslag gegeven van wat onder het
communisme is gebeurd. Het museum
heeft een educatieve en normatieve
doelstelling. Het wil de documenten
in een emotionele context plaatsen.
Het wil door de actieve medewerking
van degenen die er belang in stellen
een bepaald soort traumatische ervaring
levend houden. Het wil zijn bezoekers
het gevoel geven dat ze eigenaren en
erfgenamen zijn van een gedeeld en
Vorstelijke romantiek (foto AP).
traumatisch verleden.
In haar kritische analyse van het
museum stelt Dana Dolghin: "[A]part
from employing a moral critique of
a political system, the project builds on
a collective response to these politics
and thus become a trope of articulating
the idea of a common responsibility.
Safe to say, the articulation of this
consciousness, of guilt, of a wrong being
done that can hardly be put right, seems
to be also the basic method of engaging
the memory of the past for the museum
project." Het perspectief dat dit
'archiveringsproject' biedt aan degenen
die zich het communisme en zijn
slachtoffers wil herinneren, wordt
bepaald door het streven van het
museum om de herinneringen van
die slachtoffers vanuit een moreel
gezichtspunt als een systematisch en
gestandaardiseerd verhaal te presenteren.
De vorming van groepsidentiteit door de
vorming van een community of memory
staat hier op gespannen voet met de
ontwikkeling van historisch besef.
Om van actief participerende bezoekers
inderdaad een community of memory
te maken moet het Museum niet alleen
individuele herinneringen selecteren en
verzamelen, maar ze ook opnemen in
een voor het brede publiek toegankelijk
collectief geheugen; ze reconstrueren
door ze eenduidig en begrijpelijk te
recontextualiseren en dus oudere of in
ieder geval andere contexten aan het
zicht te onttrekken. Het museum laat
niet alleen duidelijk zien dat de
28 2011 nummer 7
