Macht over het collectieve
geheugen wordt bijgevolg
niet alleen uitgeoefend
door degenen die het
archief beheren, maar
ook door degenen die
de media controleren
waarmee historische
documenten worden
gecommuniceerd.
culturele geheugen, de manier waarop
collectieve herinneringen worden
bewaard, maar ook uit het commu
nicerende geheugen, het systeem
waardoor collectieve herinneringen
worden overgedragen. Macht over het
collectieve geheugen wordt bijgevolg
niet alleen uitgeoefend door degenen
die het archief beheren, maar ook door
degenen die de media controleren
waarmee historische documenten
worden gecommuniceerd. Zij kunnen
documenten zo gebruiken dat het
verschil tussen heden en verleden wordt
opgeheven; zij kunnen eerder gecon
strueerde herinneringen reconstrueren
volgens hun eigen ideologische agenda.
Communicatiemedia, oud of nieuw, zijn
in deze benadering voor archivarissen
niet alleen informatie- en publicatie
platforms, maar deel van hun
archivistisch domein.
De werkelijkheid
(re)construeren
Maar een foto is voor degene die hem
bekijkt niet een directe representatie
van de werkelijkheid. Het is ook, zoals
Linfield het noemt, een ingang tot een
complexe wereld van oorzaken en
gevolgen. Een foto representeert ook
cultureel bepaalde opvattingen en
aannames, mogelijkheden en
onmogelijkheden van de fotograaf, de
camera en degene die de foto's bekijkt.
In het postmoderne debat wordt die
culturele matrix vooral gedefinieerd in
termen van onderliggende machts
structuren en narratieve conventies,
maar volgens Natalia Palkina vullen
foto's niet alleen onze mentale beelden
in van heden en verleden, maar ook de
beelden in ons hoofd van de toekomst.
de kus wordt afgesloten. Die still
beschouwt zij niet alleen als
emblematisch voor echte romantiek,
maar ook als een overtuigend voorbeeld
van de potentie van gearchiveerd
videomateriaal om de geschiedenis te
ontkennen en het verleden te herzien,
door deze via een soft focus te tonen en
ermee verbonden beelden weg te laten.
Gebruik en hergebruik van
archiefmateriaal kan het onderscheid
tussen verleden en heden laten
verdwijnen. Activering van een ouder
document en recontextualisering ervan
in een actuele documentaire context,
maakt dat document tot een onderdeel
van het heden.
Jan Assmann heeft erop gewezen dat
het collectieve geheugen van een
samenleving niet alleen bestaat uit dit
Voor foto's geldt hetzelfde als voor
nieuwsuitzendingen: ze leggen de
werkelijkheid niet alleen vast maar zijn
ook hulpmiddelen om de werkelijkheid
te construeren en te reconstrueren. Al
kort na de uitvinding van de fotografie
werden de registratie- en archiverings-
mogelijkheden van foto's onderkend.
Camera's bleken bij uitstek geschikt om
bewijskrachtige plaatjes te produceren
en die plaatjes zelf vroegen erom in een
betekenisvolle context bewaard en
gepresenteerd te worden: in albums, in
lijstjes op tafel of aan de muur, of als in
diaraampjes. De camera bleek, zoals
Sontag het heeft genoemd, een
archiveringsmachine die objecten
produceert die a priori archiefwaardig
zijn. De fotografie werd hierdoor het oog
van de geschiedenis van individuen en
gemeenschappen. Dit geldt in het
bijzonder voor de documentaire
fotografie en vooral voor politiefoto's en
andere foto's die moeten bewijzen wat
er gebeurd is.
nummer 7 201 1
27
