De case Zandstad en de digitale
ontsluiting van archiefbronnen
problematiek, inzichten en
kansen
Historisch beeldmateriaal als bron kan sinds de afgelopen twee decennia op aandacht rekenen
vanuit een bredere kring van onderzoekers.1 Tot deze groep behoort ook de ontwerper. Tegelijkertijd
is de onderzoeker steeds meer gebruik gaan maken van internet en digitale of gedigitaliseerde
bronnen. In dit artikel wordt het Zandstadproject van de Vrije Universiteit Amsterdam als case
besproken. Het Zandstadproject heeft inzichten opgeleverd die van nut kunnen zijn bij het denken
over de digitale ontsluiting, presentatie en toepassing van archiefcollecties.
De nota Belvedere
de Zandstad', dat vorm kreeg in de
database www.zandstad.nl.2 De case
Zandstad was een van de voorbeeld
projecten om de inzet van cultuurhistorie
te stimuleren, zoals deze geïntroduceerd
was in de nota Belvedere in 1999.3
De nota kende erfgoed een actieve rol
toe binnen actuele ruimtelijke trans
formaties.4 Ontwerpers en erfgoed
professionals werden in deze nieuwe
aanpak samenwerkende partners. Het
doen van archiefonderzoek kwam zo
terecht in het domein van de ontwerper.
Hans Renes maakte de stand van zaken
op van het gebruik van historische
bronnen door ontwerpers binnen de 400
voorbeeldprojecten van het Belvedere
beleid. Hij concludeert "dat de historische
onderbouwing vaak op weinig meer dan
een negentiende-eeuwse topografische
kaart is gebaseerd".5 Een uitzondering
hierop vormt het voorbeeldproject
Zandstad. Om de bronnen beschikbaar
en geschikt te maken voor de case
Zandstad is de website ontwikkeld.
"Opdrachtgevers, lokale overheden en
ontwerpers kunnen gebruik maken van
De insteek van het
Zandstadproject
Het Zandstadproject had naast het
Belvederebeleid ook een politieke
aanleiding. In 1997 brak de varkenspest
uit in Nederland en verspreidde zich in
rap tempo door het land. Een van
de zwaarst getroffen provincies was
Noord-Brabant, waar het grootste deel
van de nationale intensieve varkens
houderij zich bevindt. De uitbraak had
rampzalige gevolgen voor de sector;
miljoenen varkens werden geruimd en
zeker 400 varkenshouderijen waren door
de uitbraak getroffen. De minister van
Landbouw, Jozias van Aartsen, kwam
daarom in hetzelfde jaar met een plan
om de toekomstige mogelijkheid van
een uitbraak in de kiem te smoren:
Iris Burgers en Bernadine Ypma I
Het bewaren van zowel materiële als
immateriële geschiedenis is van groot
nut voor het hier en nu. Met deze
stelling zal iedereen in de sector van
archiefinstellingen het wel eens zijn.
Echter het digitaal ontsluiten van
collecties op een eigentijdse en
efficiënte manier is veelal niet zo
vanzelfsprekend. Dit is een probleem,
want het efficiënt digitaal ontsluiten en
gebruiken van collecties is onmisbaar
voor een moderne instelling en voor
de maatschappij. Des te makkelijker
bronnen te vinden, raadpleegbaar en
inzetbaar zijn, des te meer rendement
er te behalen valt. En dit is juist nu van
belang, in deze tijd waarin er op
nationaal niveau wordt gemorreld aan
de culturele fundamenten van Nederland
en culturele instellingen onder vuur
liggen omdat hun nut wordt betwist.
Historische bronnen kunnen juist
uitkomst bieden bij hedendaagse
vragen. Een voorbeeld is het project
'Ontwerpen met een biografie van
de website om de toekomstige mogelijk
heden van de regio nauwkeuriger te
formuleren."6 De site is een intermediair
tussen archiefinstelling en ontwerper en
creëert een omgeving waarin de
ontwerper historisch bronnenonderzoek
kan uitvoeren.
nummer 7 201 1 23
