Ongeluksvogel
René Spork Column
Deze cultschrijver onderscheidde zich
door vernieuwing van taal en
typografie, hoewel 'typografie' te zwak
is uitgedrukt. Johnson ging de vorm
van het traditionele boek te lijf, maar
de ultieme oplossing vond hij niet en
kon hij niet vinden. Een schrale troost:
het lag niet aan hem.
In 1969 publiceerde Johnson The
Unfortunates (ongeluksvogels). Het
is Johnsons bekendste roman, min of
meer gebaseerd op een eenvoudig
autobiografisch gegeven. "Als een
voetbalverslaggever op een
regenachtige zaterdagmiddag op pad
wordt gestuurd om een wedstrijd te
verslaan, wordt hij overvallen door
herinneringen aan zijn veel te vroeg
overleden vriend Tony." Aftakeling en
kwetsbaarheid staan in het boek
centraal. Volgens de schrijver een boek
dat een geschiedenis vertelt, een
geschiedenis van wat er in het hoofd
van een mens omgaat. Dat gebeurt
in werkelijkheid in een willekeurige
volgorde, niet thematisch of
chronologisch. Johnson koos daarom
voor een roman in 27 katernen,
tijdelijk bijeengehouden door een
wikkel. Het is de bedoeling dat de
katernen in willekeurige volgorde
worden gelezen, behalve het eerste
en het laatste.
Van alle vogels de minst vrolijke, maar
niet per se de minst begaafde. De
Britse schrijver B.S. Johnson (1933
1973) was er zo een. Johnson, auteur
en voetbalverslaggever voor een krant,
pleegde in 1973 op veertigjarige
leeftijd zelfmoord. Volgens velen is hij
te vroeg gestorven. Volgens mij is hij
een halve eeuw te vroeg geboren.
Waarom zouden de schrijver en de
lezer zich moeten laten beperken door
de traditionele vorm van het boek?
Schrijvers die de roman beschouwden
als louter een middel om een lineair
verhaal te vertellen, hielden zichzelf
en de lezer - volgens Johnson - voor
de gek. En dus waagde Johnson een
poging om te ontsnappen aan de
bundeling van doorgaans tweezijdig
bedrukte pagina's, met een zekere
content waarvan de volgorde en logica
worden bepaald door de auteur. Die
wordt op zijn beurt ondersteund door
de drukker, en wel met een
doorlopende nummering van
opeenvolgende bladzijden met als
mogelijke extraatjes een omslag,
een inhoudsopgave en een index.
Johnson kwam met 27 katernen in
een wikkel in een doos die in mijn
boekenkast ligt, maar net zo goed
rechtop zou kunnen staan, onopvallend
tussen de overige boeken die niet
gebukt gaan onder hun vaste vorm.
De 'willekeur' die Johnson wilde
overbrengen wordt in elk geval
beperkt door het eerste en laatste
katern. Wat Johnson ook probeerde,
nooit zou hij de inhoud los hebben
kunnen maken van de drager. Dat
laatste is pas mogelijk geworden
dankzij allerlei recente elektronische
ontwikkelingen.
Een muzikant die een conceptalbum
(lp, cd) maakt met als thema en in
de volgorde nummers over 'geboorte,
leven en dood', moet accepteren dat
de consument de muziek als mp3
in een andere volgorde op zijn
mp3-speler zet, midden tussen de
muziek van anderen, en zelfs
nummers weglaat. Sommige artiesten
gebruiken 'samples' uit zijn muziek
voor hun eigen producties.
Sinds een paar jaar kennen we de
e-reader. Kan de consument straks
uit allerlei e-books zijn eigen favoriete
dichtbundel samenstellen en stukken
uit gedichten vermengen tot een
nieuw geheel?
De e-reader en e-books lijken
ondertussen speciaal in het leven
geroepen voor B.S. Jonhsons "attempt
to convey the chaotic nature of
memory". Welke willekeur in volgorde
en samenstelling kan er langs deze
elektronische weg worden bereikt
die recht doet aan de bedoelingen van
Johnson? Verspringende alinea's terwijl
je leest? Hier ligt een prachtige
uitdaging. De pogingen om van een
e-book iets anders te maken dan een
gewoon boek zijn sowieso nog lang
niet ver genoeg verkend en uitgeput.
Pas als er van De ongeluksvogels een
e-book verschijnt in een vaste
paginavolgorde, pas dan
is B.S. Johnson echt de
grootste pechvogel op
deze wereld. Niet van de
twintigste maar van de
eenentwintigste eeuw.
Dan had hij maar beter
niet geboren kunnen
worden, in plaats van
te vroeg.
ik
Tekening: Peter Vlot.
nummer 5 201 1 27
