De archiefervaring
van Mirjam Louisse
De geschiedenis van Zeeland staat in het teken van de zee.
Eén van de bekendste verhalen in Zeeland is de historie van de stad
Reimerswaal, die na de Sint-Felixvloed van 1530 als een steeds verder
afbrokkelend eiland overbleef in de kolkende zee die de omringende
dorpen overspoelde. In deze periode overstroomden niet alleen
Reimerswaal en nabijgelegen plaatsen, maar ook heel oostelijk Zuid-
Beveland, Noord-Beveland en het eiland Borssele.
In 1572 kwamen Spaansgezinde troepen
op het idee om te voet dwars door het
verdronken land van oostelijk Zuid-
Beveland te trekken. Zo trok Mondragon
met 3000 soldaten door de schorren en
slikken op weg naar Goes. Op sommige
plaatsen moesten de soldaten tot hun
middel door het water waden. Sommigen
verloren na een valpartij in de glibberige
modder hun helm, anderen hun wapen
en enkelen verdronken. Hieraan moest ik
denken bij een tocht naar het verdronken
dorp Valkenisse jaren geleden.
betrokken was bij het fort. De tweede kaart
betreft een hernieuwde opmeting uit 16371
van het poldergebied tussen Valkenisse en
Waarde door C. Smallegange.
Het kaartboek van Smallegange vormt een
zeer gedetailleerde bron van de situatie
waarin het dorp in de eerste helft van
de zeventiende eeuw verkeerde. We zien
dat het schip van de kerk toen al was
verdwenen door eerdere overstromingen,
de zijkapellen ontbraken. Het dorp
Valkenisse beleefde toen al zijn nadagen.
In 1682 liep de polder weer onder.
De kerktoren stortte uiteindelijk in 1750 in.
Het verdronken land werkt op de verbeel
ding. Het kaartboek van Smallegange is als
het ware als een tijdmachine. Op het
uiterste puntje zien we, prachtig
geïllustreerd, Fort Keizershoofd getekend.
Dan werpen we een blik op de restanten
van de kerk, die als een baken nog fier
overeind staat. Je vraagt je af hoe het leven
daar eeuwen geleden moet zijn geweest.
Het kaartboek van Smallegange verbindt
heden en verleden.
Noot
1 Gemeentearchief Goes, verzameling
Keetlaer inv.nr. 1350, 'Vermeetinge van
de polders van Waarde, Valkenisse etc. door
de landmeter C.Smallegange in den jaere
anno 1637'.
Ook de stormvloed van 1682 was voor
oostelijk Zuid-Beveland rampzalig.
De polders van Waarde, Valkenisse en
Krabbendijke liepen onder. In het dorp
Valkenisse werden vrijwel alle huizen
verwoest. Voor dat dorp was het
de nekslag; na deze ramp werd het
buitengedijkt. Ook Fort Keizershoofd ging
verloren. Dit fort bestond uit vier
bolwerken. Ieder bolwerk was van een
batterij voorzien, waarop een kanon kon
worden geplaatst. In het fort was een
kapiteinswoning, een kruittoren en stenen
huisvesting voor 150 militairen.
De Westerschelde gaf jaren geleden
de restanten van dit dorp prijs.
Heemkundige Kring de Bevelanden
organiseerde destijds een excursie naar de
schorren van Waarde, een dorp in oostelijk
Zuid-Beveland. Het was mooi weer,
iedereen had goede zin en zo begonnen
wij vanaf de dijk aan de Westerschelde
onze excursie. Het eerste gedeelte verliep
nogal moeizaam, want we hadden ons niet
gerealiseerd dat deze schorren op zijn
zachtst gezegd nogal moeilijk te betreden
waren. Je moest heel hard lopen wilde
je niet wegzakken in de modder. Op een
gegeven moment stonden enkele mensen
tot de heupen in de drek. Onder grote
hilariteit werden zij bevrijd, waarna we
de restanten van het dorp Valkenisse
bereikten. Op de schorren waren nog delen
van de kerk te zien, een waterput en een
begraafplaats. Een paar honderd meter
vanaf de zeedijk stond je letterlijk met
de voeten in de historie. Inmiddels zijn de
restanten weer onder modder verdwenen.
Over het dorp Valkenisse zijn de feitelijke
gegevens schaars. De topografie laat zich
beschrijven aan de hand van twee kaarten
uit het begin van de zeventiende eeuw.
De eerste zeventiende-eeuwse kaart
betreft het 'Plan van het Oostkwartier van
Crabbendijcke en Valkenisse tot voorbij het
fort Keijzershooft'. Een kaart uit 1631 van
vestingbouwkundige J. Vleugels, die
Hernieuwde opmeting van het poldergebied
tussen Valkenisse en Waarde door
C. Smallegange, 1637.
Mirjam Louisse sinds 2009 gemeente
archivaris van de gemeenten Goes,
Noord-Beveland en Kapelle.
nummer 3 201 1
