HET
ONTWERP
PROCES
BEWAARD
Archieven in het veld
Kennisinteractie
Centraal register
[^■n dat alles voor nog geen
^Hmiljoen euro.
Beknopt A8C
archiveren
voor architecten,
entwcrfktrt
en vnrmgEïEre
Voor vormgevingsarchieven werd een breed
reddingsplan ontwikkeld.
al lastig genoeg om adequaat met haar
eigen archieven om te gaan, hoor je dan
wel. Dat lijkt de Raad principieel onjuist.
Het op orde brengen van overheids-
archivering is namelijk nooit helemaal
af. Inzichten blijven voortschrijden en
met overbrengen en bewerken ben je
nooit klaar. Ook is er geen reden aan te
nemen dat de distantie die nodig is om
steekhoudende betekenis aan tijds
verschijnselen te hechten, er principieel
minder op zal worden - integendeel.
En dan hebben we het nog niet eens
over de opkomst van informele of grijze
informatiedragers als sms, twitter en
WikiLeaks. Je moet dus allebei doen:
volgens de regels van de kunst je
interne overheidsgeheugen op orde
brengen, én een open oog houden
voor alle mogelijke ontwikkelingen
daarbuiten.
Een fonds kan als vangnet optreden,
voor gevallen dat de last van archivering
evident de draagkracht van een -
particuliere - zorgdrager te boven zou
gaan. Die last zou dan wel betrekking
moeten hebben op het in goede,
geordende en toegankelijke staat
brengen van een collectie van evident
nationaal belang, niet op acquisitie
ervan (ook al omdat niet goed is in
te zien waarom belangrijke
archiefbestanden altijd bij een
overheidsarchiefinstelling moeten
worden ondergebracht). De Raad denkt
dat je daar voorzichtig mee moet zijn.
Je wilt niet het verkeerde signaal
afgeven. In de hierboven geschetste
visie hoort de archiefvormer zich immers
18 2011 nummer 3
zelf in te spannen om zijn archief op
niveau te krijgen en te houden. Maar
te groot is te groot, zoals ook in andere
erfgoeddomeinen wordt erkend. Zo kent
de archeologische monumentenzorg een
'excessieve kostenregeling' om
gemeenten of provincies van rijkswege
te compenseren voor onredelijk hoge
schadeclaims van verstoorders. Een en
ander zal wel verplichtingen scheppen.
Een veel belangrijker aspect van het
fonds is voorlichting en stimulering.
Voorlichting als deskundigheids
bevordering van de samenleving zelf.
En stimulering om stelselmatig, door
middel van goede voorbeelden, die
bevordering vleugels te laten krijgen.
Daar heb je een instrument voor nodig,
een vorm, handgeld. Je kunt denken aan
enerzijds cursussen, leergangen en
brochures, en aan een netwerk van
assistenten en coaches. Anderzijds aan
een register van geijkte kennis van en
inzicht in welke niet-overheidsarchieven
er zijn, waar die zijn, wat er te halen
valt, en wellicht: wat er te brengen is.
Dat betekent voortbouwen op het
Centraal Register Particuliere Archieven
(CRPA), tot 1997 bij het ARA onder
gebracht. Het is niet duidelijk of zo'n
voorlichtings- en stimuleringsfunctie
centraal moet worden belegd. Wel dat
die er moet komen en ook dat ze, voor
zover niet financieel, digitaal moet zijn.
Uit de reacties op ons Besteladvies blijkt
dat verwijzing naar het CRPA aanleiding
kan geven tot misvattingen. Een ervan
is dat het register een digitaal
kaartenbakje zou zijn. De Raad meent
daarentegen dat het niet om een
register als zodanig gaat, maar om de
organisatie van publieke omgang met
kennis in de vorm van een service.
Ofwel om wat bij de Rijksdienst voor
het Cultureel Erfgoed 'kennisinteractie'
wordt genoemd. De kennis over de
inhoud van archieven bevindt zich niet
uitsluitend binnen het archiefwezen,
maar ook elders in de samenleving.
Voorlichting en stimulering gaan over
professionele organisatie en ontsluiting.
Retour komt inhoud, betrokkenheid en
geïnformeerd gebruik. Om die te
realiseren heb je een basis nodig, een
netwerk, samenwerking, incentives en
tal van andere instrumenten.
Als voorbeeld noem ik hoe de vorm-
gevingswereld onlangs met zijn
archiefkant is omgegaan.1 Daar dreigde
het geheugen van de naoorlogse
periode teloor te gaan. Met een subsidie
regeling van de Mondriaan Stichting
werd een reddingsplan uitgezet. Er
fungeert daar nu een centraal register
vormgevingsarchieven, ondergebracht
bij het RKD en geïntegreerd in een
gerenommeerd kennisnetwerk (RKDartists),
bestierd door deskundige en vooral
toegewijde medewerkers. Een en ander
is het resultaat van intensieve samen
werking in de sector en met de archief-
en museumwereld, een planmatige
aanpak, explicitering van keuzes en
criteria, tal van long- en shortlists, een
brochure 'archiveren voor dummies',
en zorg voor twintig van de belangrijkste
en meest bedreigde vormgevings-
archieven: geïdentificeerd, op orde en
ondergebracht. En dat alles voor nog
geen miljoen euro. Voor de rest van
de samenleving is er zoiets niet. Met
een stimuleringsfonds zoals de Raad
voor ogen heeft, kan daaraan tegemoet
worden gekomen.
Er zijn vele manieren om zo'n functie
vorm te geven. De volgende elementen
zouden niet mogen ontbreken:
digitaliseren van de CRPA-erfenis;
opzetten van een archiveringshelpdesk
voor bedrijf en publiek; bijeenbrengen
van talent - gelokaliseerd of thematisch -
dat de vertaalslag naar de samen-leving
aan kan en wil. Laat hen zich verstaan
met hun omgeving, meer focussend op
interacties dan op spelers en producten,
meer op speelvelden dan op instituties,
meer op governance dan op
governments. De eerste reactie tijdens
een expertmeeting in januari 2010 over
dit onderwerp was: "Moet je dan niet nu
al bij Akzo en dergelijke op de stoep
staan?" Het antwoord is ja.
1 Gordion Cultureel Advies i.o.v.
Mondriaan Stichting, Evaluatie Regeling
Vormgevingsarchieven (maart 2010).
Els Swaab voorzitter van de Raad voor
Cultuur.
