Schieland in kaart
THEMA jlLandlenlWater
Noord-Hollands Archief,
Haarlem
jlLandlenlwater
Traditie
De negentiende eeuw
Gert Koese
Bij de waterschappen speelt cartografie
een belangrijke rol. Om een goed beheer
te kunnen voeren, is het van groot
belang inzicht te hebben in de geografie
van het gebied. Momenteel is hiervoor
een modern Geografisch Informatie
systeem (GIS) beschikbaar, maar in
de eeuwen hiervoor waren bestuurders
en ambtenaren aangewezen op met
de hand vervaardigde kaarten.
Waterschappen hebben een lange traditie
als het gaat om meten en karteren. Al in
1450 had bijvoorbeeld het hoogheem
raadschap van Rijnland een landmeter in
dienst. Ook voor het hoogheemraadschap
van Schieland is al in de eerste helft van
de zestiende eeuw een landmeter
werkzaam: Jasper Adriaenszoon uit Den
Haag. Zijn meetregister bevindt zich nog
steeds in het Oud Archief van Schieland.1
Waarschijnlijk op basis van deze meting
maakte Coenraet Oeloffszoon in 1558
de eerste overzichtskaart van Schieland.
Hiervan is helaas geen exemplaar
bewaard gebleven.
De eerstvolgende kaart dateert van 1611.
Dit is de bekende kaart van Floris
Balthasars, de Delftse plaatsnijder. Hij
kreeg in 1608 de opdracht hiervoor van
De Wide Veenen bij Moerkapelle, de eerste
droogmakerij op de kaart van Jan Janszoon
Stampioen uit 1660.
Het Noord-Hollands Archief houdt de
fotowedstrijd 'Land en water in
Noord-Holland'. Deelnemers maken
onder andere kans op het tweedaags
arrangement 'Historisch Haarlem',
inclusief hotel en uitgebreid diner.
Daarnaast organiseert de Janskerk
een modeshow met kleding uit 1870,
toegespitst op land en water.
dijkgraaf en hoogheemraden. In
dezelfde tijd kreeg hij ook een opdracht
van de hoogheemraadschappen van
Delfland en Rijnland, zodat hij het hele
gebied van het IJ tot de Maas in kaart
bracht. Het gedeelte van Schieland
bestaat uit dertien bladen. Erg
nauwkeurig was de kaart niet en toen
Schieland in 1648 door de voorraad
gedrukte exemplaren heen was, kreeg
de Rotterdamse landmeter Jan
Janszoon Stampioen de opdracht een
nieuwe kaart te maken. In 1660
verscheen de eerste druk. De kaart
was uitermate nauwkeurig, maar
veranderingen in het gebied maakten
het noodzakelijk dat de kaart in de
loop van de decennia verschillende
keren bijgewerkt en opnieuw gedrukt
moest worden. In de zeventiende eeuw
werd er namelijk in het gebied rond
Rotterdam turf gewonnen. Eerst werd
turf gestoken, maar algauw werd, nadat
de grondwaterspiegel was bereikt, het
veen van onder de waterspiegel
gebaggerd. De gevolgen waren
uitgestrekte veenplassen, die in
de loop van de tijd echter ook weer
werden drooggemaakt. Floris Balthasars
had verzuimd deze veenplassen op zijn
kaart aan te geven. Geleidelijk verschenen
de droogmakerijen op de herziene edities
van de kaart van Stampioen in 1684,
1694, 1710, 1718 en 1765.2
Al in de zeventiende eeuw kun je voor
wat betreft het maken van overzichts
kaarten spreken van een traditie binnen
de Hollandse waterschappen. Rijnland,
Delfland en Schieland beschikten
omstreeks 1615 over een gelijkluidende
kaart. Vooral de kaarten die nadien
werden gemaakt, moesten niet alleen
functioneel maar ook representatief zijn.
De kaart van Stampioen was bijvoor
beeld aan de bovenzijde voorzien van
een wapenrand met in het midden het
wapen van Schieland en aan weers
zijden daarvan de wapens van de
dijkgraaf en de hoogheemraden. Willem
van der Ham noemt de kaart van
Stampioen "misschien wel het fraaiste
voorbeeld van pronkzucht".
Vanaf de tweede helft van de zestiende
eeuw trad er een verschuiving op binnen
het bestuur. Werden de posities van dijk
graaf en hoogheemraden in de middel
eeuwen vooral ingenomen door de
landadel, aan het begin van de Gouden
Eeuw kreeg de stedelijke elite het
steeds meer voor het zeggen. Vanaf
die tijd werd de macht van Schieland
ook meer geëtaleerd. Zo verrees in
de zeventiende eeuw het fraaie
Schielandshuis (nu het Historisch Museum
Rotterdam) en werd een prachtige
hensbeker gemaakt met op het deksel
een miniatuurbuste van graaf Floris V.
Ook de overzichtskaart moest de macht
van Schieland uitstralen. Hij werd daarom
ook als wandkaart uitgegeven en soms
als relatiegeschenk weggegeven.3
In 1821 verscheen een nieuwe kaart,
gemaakt door Schielands fabriek-
landmeter J.A. Scholten Hzn. en
24 2010 nummer 8
