Water en cultureel erfgoed:
pompen of verzuipen?
r
THEMA jlLandlenlWater
Water van twee kanten
C
Oost-Gelderse
Archiefdiensten
jlLandlenlwater
Collectiehulpverleningsplan
1
Renate van Leijen
Water. We hebben het nodig, maar in
Nederland worstelen we er steeds vaker
mee. Iedereen krijgt ermee te maken,
inclusief de hoeders en beheerders van
het cultureel erfgoed. Erfgoedbeheerders
moeten zich voorbereiden en zich
afvragen: waar ga ik met de collectie
naar toe bij wateroverlast?1
Volgens de Waterwijzer 2004-2005 ligt
26% van Nederland onder het zeeniveau,
dus beneden N.A.P Als er geen duinen of
dijken zouden zijn, zou 66% van Nederland
regelmatig onder water komen te staan.
Zo'n 3500 kilometer primaire waterkering,
in de vorm van duinen, rivier-, meer- en
zeedijken, stormvloedkeringen en
dammen, beschermen ons land tegen
overstromingen vanuit de grote rivieren,
het IJsselmeer, het Markermeer en de
Noordzee. Daarnaast zijn er niet-primaire
waterkeringen, zoals boezemkaden,
polderkaden en kanaaldijken, die
Nederland beschermen tegen over
stromingen vanuit binnenwateren.
Ondanks de vele waterkeringen mogen
we de mogelijkheid van overstroming niet
uitsluiten. Het klimaat zal de komende
decennia veranderen waardoor de kans
op overstromingen groter wordt.
Met de toenemende risico's op
overstromingen zullen erfgoedbeheerders
zich (beter) moeten voorbereiden en
maatregelen moeten treffen tegen
wateroverlast. Voor archiefruimten en
archiefbewaarplaatsen geldt de
ministeriële Archiefregeling, waarin eisen
zijn opgenomen om het risico van
overstroming en vochtindringing tegen
te gaan (artikel 28 'Situering', artikel 29
'Normen voor ondergronds bouwen' en
artikel 47 'Constructieve eisen').
De Oost-Gelderse Archiefdiensten
(Achterhoeks Archief, Streeka rchivariaat
De Liemers en Doesburg, Regionaal
Archief Zutphen en het Waterschap Rijn
en IJssel) organiseren een bijeenkomst
op de locatie van het Waterschap. Dirk
van den Maat uit Zutphen stelt
verschillende schilderijen ten toon die
hij op basis van gedichten gemaakt
heeft. Daarnaast zijn er lezingen en
tentoonstellingen, met als thema's
kanalisering, de Berkelcompagnie,
bruggen, waterschade in archieven en
verdedigingswerken.
Het bestaan van een regeling of een wet
biedt echter geen garantie op 100%
bescherming. De meeste archiefbewaar
plaatsen voldoen aan de regeling, maar
archiefmateriaal dat nog niet is over
gebracht ligt in archiefruimten van zeer
uiteenlopende kwaliteit. Voor andere
collectiebeherende instellingen bestaat
helaas geen regeling of wet. Veel museale
collecties zijn opgeslagen in depots die
gelegen zijn in kelders, een plek die
weinig bescherming biedt tegen
wateroverlast.
Erfgoedbeheerders zullen een risico
analyse moeten uitvoeren waarin
waterdreigingen zoals overstroming en
extreme neerslag worden meegewogen.
Een blik op de Provinciale Risicokaart
(www.risicokaart.nl) laat zien of de
collectie in een gebied ligt dat gevaar
loopt om te overstromen. Bovendien toont
de kaart hoe hoog het water dan komt
te staan. Bij extreme neerslag moeten
gebouwenbeheerders en facilitaire
diensten zich bewust zijn van scenario's
als verstopte hemelwaterafvoeren, waarbij
dakgoten overlopen. Overstroming en
lekkage van goten kan grote gevolgen
hebben voor het gebouw en de daarin
aanwezige collectie. In Engeland wordt
bij het vernieuwen van dakgoten aan
monumenten nu al rekening gehouden
met de opkomst van extreme neerslag.
De diameter van nieuwe dakgoten is
groter waardoor deze meer water kunnen
opvangen. Ook in Nederland zullen
erfgoedbeheerders moeten nadenken
over dit soort oplossingen.
Wanneer erfgoedbeheerders een duidelijk
beeld hebben met welke (water-)
dreigingen zij te maken kunnen krijgen,
kunnen zij maatregelen treffen. Allereerst
zijn een goed werkend calamiteitenplan,
een op elkaar ingespeeld crisisteam en,
wanneer noodzakelijk en mogelijk, een
ill1
Ondergelopen entree in het souterrain van
Kasteel Amerongen. In 1993 zorgde hoogwater
op verschillende plaatsen langs de grote
rivieren voor veel overlast (foto RCE).
nummer 8 2010 21
