r
Nederlands-Indië
Recht en bewijs
De toekomst
Op de website
www.indischekamparchieven.nl
is informatie te vinden over
de Japanse kampen in bezet
Nederlands-Indië. Met behulp
van een kaart kan informatie
over de afzonderlijke kampen
worden gevonden en er wordt
verwezen naar relevant
archiefmateriaal. Dit NIOD-
project is uitgevoerd in het
kader van het Indisch Erfgoed
van de Oorlog. In datzelfde
kader is ook de Reisgids
Indonesië uitgegeven (Uitgeverij
Open Kaart, Den Haag) met
foto's en contextinformatie over
belangrijke plekken in Indonesië
tijdens de Tweede Wereldoorlog
en de Bersiap-periode. Wat
betreft voormalig Nederlands-
Indië zijn ook de nieuwe toegang
op het archief van het Tokio
Tribunaal (NIOD, online eind
2010) en de interviewprojecten
Molukkers in de Oorlog van
Museum Maluku (Utrecht) en
Papua's in diaspora van de
Stichting Papua Cultureel Erfgoed
zeer de moeite waard. Op het
webportal www.indieinoorlog.nl
van het Indisch Herinnerings
centrum Bronbeek wordt de
informatie over Nederlands-
Indië en de Tweede Wereld
oorlog van aangesloten partner
organisaties bijeengebracht.
illegale belletrie en poëzie, dagboeken,
brochures en luchtpamfletten een plaats
konden krijgen. Dit grote project werd
geleid door de KB, met inzet van
de programma's Metamorfoze en
Het Geheugen van Nederland. Andere
instellingen werden benaderd om,
ondersteund door erfgoedsubsidie,
hun bijdrage aan de nationale collectie
te geven. Om de pluriformiteit van het
gedigitaliseerde materiaal beter tot haar
recht te laten komen, maakt de KB
verschillende websites die bij de
eindpresentatie van het programma
worden gepresenteerd.
Het programma heeft naast het vormen
van de nationale collecties ook projecten
gestimuleerd die verder afstaan van de
erfgoed- en herinneringswereld, zoals
ik die hierboven heb geschetst. Er is op
ruime schaal subsidie verleend voor het
behoud en toegankelijk maken van
archieven die een rechts- en bewijs-
functie hebben, met name voor oorlogs
getroffenen (zie bijdrage Erik van der Doe
in dit nummer).
Ik denk hierbij in de eerste plaats aan
het archief van het Informatiebureau van
het Nederlandse Rode Kruis. Samen met
de archieven van het NIOD (vooral die
van de Duitse overheid in Nederland en
de kampen) waren die de kern voor het
verificatieonderzoek bij de behandeling
van aanvragen van oorlogsgetroffenen
bij de Pensioen- en Uitkeringsraad (PUR)
en voor het beantwoorden van vragen
van overlevenden en nabestaanden.
Hetzelfde geldt voor het zeer omvang
rijke Centraal Archief Bijzondere
Rechtspleging, dat in een project van
het Nationaal Archief van een digitale
toegang werd voorzien. Dit soort
bestanden is representatief voor de
rol van archieven na een periode van
grootschalig geweld. Juist het inzicht
dat archieven uit een periode van oorlog
en transitie bewaard en benut dienen
te worden en goed toegankelijk horen
te zijn, werd in ruime mate door het
programma Erfgoed van de Oorlog met
subsidie gehonoreerd, ook al hebben
dit soort archieven in eerste instantie
geen direct aansprekende herinnerings
functie.
De Wegwijzer Archieven WO2 (NIOD
en Nationaal Archief), waar vrijwel alle
Nederlandse archiefinstellingen aan
hebben meegewerkt, heeft als uitgangs
punt dat het een recht is om te weten
waar zich materiaal over de Tweede
Wereldoorlog bevindt. In dit project
van het Nationaal Archief en het NIOD
zijn beschrijvingen van overgedragen
oorlogsarchieven opgenomen. Hetzelfde
uitgangspunt vormt de basis voor
www.oorlogsgetroffenen.nl, een
onderzoeksgids van het Instituut voor
Nederlandse Geschiedenis en het NIOD
over de zorg voor oorlogsgetroffenen
en naoorlogs rechtsherstel. Hierin
worden niet alleen archieven beschreven
die bij archiefinstellingen bestudeerd
kunnen worden, maar ook veel archieven
die nog bij hun vormers staan.4
Ook veel andere projecten zijn bij de
rechts- en bewijsgroep in te delen.
Een paar voorbeelden: het conserveren
en ontsluiten van het archief van
het Joodse krankzinnigengesticht
Het Apeldoornsche Bosch (Stadsarchief
Amsterdam en Sinai Centrum), het
digitaliseren en toegankelijk maken van
het archief van de Netherlands Shipping
and Trade Commission (Nederlands
Instituut voor Militaire Geschiedenis),
het ontsluiten van het archief van het
Tokio-Tribunaal (NIOD) en het conserveren,
ontsluiten en voor publiek beschikbaar
stellen van de archieven van de
medische beroepsorganisaties tijdens
de bezettingsjaren (KNMG). Heel
bijzonder zijn ook de bestanden over
in Duitsland tewerkgestelde arbeiders
die door het Stadsarchief Amsterdam
toegankelijk zijn gemaakt (zie kaders).
Het Centrum voor Holocaust en Genocide
Studies (CHGS) maakte
www.diplomatievandevervolging.nl,
waar op dossierniveau informatie is
te vinden over bemoeienis van het
Auswartige Amt met Joden in Nederland
tussen 1933 en 1945.
Meer een tweeledige functie heeft
www.indieinoorlog.nl. Deze portal van
het Indisch Herinneringscentrum
Bronbeek laat zien welke informatie
over de oorlog in Nederlands-Indië op
welke plek te vinden is. Maar de portal
is ook bedoeld als een digitale plaats
van herinnering.
Een belangrijk resultaat van het
programma Erfgoed van de Oorlog is
het brede samenwerkingsverband dat
tussen de participerende instellingen
is ontstaan. Door het verlenen van
subsidies en het organiseren van
bijeenkomsten is op nationaal niveau
een impuls gegeven aan het uitwisselen
van kennis op het gebied van het
bewaren en ter beschikking stellen
van oorlogsarchieven en -collecties.
Veel projecten zijn een onderdeel van
overkoepelende projecten, andere
projecten staan meer op zichzelf.
Het geheel is open genoeg om in
te spelen op maatschappelijke
ontwikkelingen en wetenschappelijke
vragen. Nog verborgen schatten of
onderbelichte bestanden kunnen ook
na het afsluiten van het programma
een plaats krijgen, of het nu gaat om
archieven die in eerste instantie een
14 2010 nummer 7
